وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ‌ [1].

«گفت: اكنون كه مرا گمراه ساختى، من بر سر راه مستقيم تو، در برابر آنها كمين مى‌كنم. سپس از پيش رو و از پشت سر، و از طرف راست و از طرف چپ آنها، به سراغشان مى‌روم و بيشتر آنها را شكرگزار نخواهى يافت.»

از اين آيه استفاده مى‌كنيم كه هدف ابليس از احاطه كردن بنى آدم از چهار طرف (راست، چپ، جلو و پشت سر) چيزى نيست مگر باز داشتن او از شكر نعمتهاى الهى.

چ- هرچه ما شكر خداى را به جا آوريم باز بدون ترديد در به جاى آوردن شكر حقيقى او كوتاهى كرده‌ايم. ارزش حسّ شنوايى چقدر است؟ و عظمت چشم تا به كجاست؟ و نعمت عقل را چگونه مى‌توان ارزشگذارى كرد؟

آنگاه ما بايد بيانديشيم كه آيا مى‌توانيم حقّ يكى از اين نعمتها را آن گونه كه بايد به جاى آوريم؟ خداوند مى‌فرمايد:

... وَهُوَ الَّذِي أَنشَأَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةً قَلِيلًا مَّا تَشْكُرُونَ‌ [2].

«... و او كسى است كه براى شما گوش، چشم و قلب (عقل) ايجاد كرد؛ امّا كمتر شكر او را به جا مى‌آوريد.»

ح- خداوند مى‌فرمايد:

قُلْ هُوَ الَّذِي أَنشَأَكُمْ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ‌ [3].

«بگو: او كسى است كه شما را آفريد و براى شما گوش، چشم و قلب قرار داد؛ امّا كمتر سپاسگزارى مى‌كنيد.»

سوم- تقوى، ميراث شكر:

وقتى انسان نسبت به نعمتها، آگاهى بسنده‌اى مى‌يابد، خود را به تسليم در برابر