مقدّمه‌

واژه جهاد، بخشها و شاخه‌هاى گوناگونى از كوشش و تلاش انسانى را شامل مى‌شود؛ جهاد از مبارزه با نفس وهواهاى نفسانى آغاز، و به وقف نمودن خود براى خدا در قالب تشكل‌هاى ربّانى الهى و داوطلب شدن براى جنگ وپيكار در راه خدا پايان مى‌پذيرد، و با كوشش مداوم وخستگى‌ناپذير براى برپاداشتن حق و انجام امربه معروف و نهى از منكر و مبارزه با ستمگران، ادامه مى‌يابد.

جهاد برترين وسيله‌اى است كه مى‌توان با آن براى تقرّب به خدا توسّل جست‌و به حضرت حق نزديكتر شد. خداوند متعال در قرآن مجيد مى‌فرمايد:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‌ [1].

«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد از خدا بترسيد و وسيله‌اى براى تقرّب به او بجوئيد و در راه او جهاد كنيد، باشد كه رستگارشويد.»

از اين آيه استفاده مى‌شود كه جهاد يك وسيله الهى است كه گاهى واجب ولازم است مانند جهاد براى دفاع ازمسلمانان و دفاع از دين در برابر خطرها، و گاهى هم سنّت مؤكّد است مانند جهاد در راه تبليغ رسالت خدا و اشاعه دين‌در جهان.

در حديث شريف نيز اين تقسيم درباره جهاد وارد شده است. فضيل بن عياض از امام صادق‌عليه السلام درباره جهاد پرسيدكه جهاد واجب است يا سنّت؟

امام‌عليه السلام فرمود: جهاد بر چهار قسم است: دو قسم آن واجب و قسم سوّم آن سنّت است امّا جز در كنار واجب، انجام‌نمى‌شود و يك قسم هم سنّت است.

امّا دو قسم واجب عبارتنداز: مبارزه انسان با نفس خود در برابر گناهان و معصيت خداوند، و اين والاترين جهاداست؛ و پيكار با كفّارى كه به شما نزديك هستند. امّا جهادى كه سنّت است ولى جز با واجب برپا نمى‌شود، اين است كه‌جهاد با دشمن بر همه امّت‌