/ ب‌

كلام ميرزا مهدى اصفهانى‌

جواب: و نيز ردّ شبهه‌اى است كه فلاسفه دارند. فلاسفه معتقد به فيض هستند و چون فيض يك حركت طبيعى است نه ارادى، بنابراين، مانند هر حركت طبيعى ديگر، نبايد به آن علم پيدا شود. كارى است از روى جبر و بنابر اين علم و آگاهى در ميان نيست.

مرحوم آقاميرزا مهدى اصفهانى رحمه الله مى‌گفتند: اين آيه ها براى ردّ همين شبهه‌هاى فيلسوفان نازل شده است!

در آنجا گفت: وَ هُوَ بِكُلّ خَلقٍ عَليمْ‌، اينجا مى‌گويد: وهو الْخَلّاقُ الْعَليمْ‌، يعنى دائم در حالت خلقت است و به آن چه هم خلق مى‌كند عالم و آگاه است.

انَّما امْرُهُ اذا ارادَ شَيئاً أن يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ‌

از اين كه امر او «كُنْ» هست، اراده هم هست، اگر «قول و گفتن» هست، پس اراده هم هست. قول و بيان، هميشه نشانه‌اى از اراده و اراده كننده است.

در آخرين آيه‌ى سوره‌ى يس مى‌خوانيم:

فَسُبْحانَ الَّذى‌ بِيَدِهِ مَلَكوتُ كُلِّ شَى‌ءٍ وَ الَيهِ تُرْجَعُون؛

خوب اگر مى‌خواهيد صفات خدا را ذكر كنيد، ذكر بكنيد؛ بگوييد: خلّاق است، عليم است، امر مى‌كند، وامر او فقط يك واژه‌ «كُنْ» مى‌باشد امّا او را تقديس و تسبيح هم بكنيد، در باره‌ى او دچار توهّم و خيال‌پردازى نشويد؛ يك وقت خيال نكنيد زبان دارد و «كُن» مى‌گويد، نه قولش اين‌گونه نيست، فَسُبْحانَ الَّذى‌ بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَى‌ءٍ بدانيد كه ملكوت هر چيزى يعنى روح، قدرت حقيقى و جوهر هر چيزى به دست اوست. ملكوت از مُلْك گرفته شده ولى مبالغه در ملك است. يعنى به ملكيّت شمولى هرچيز احاطه دارد.

وَ الَيْهِ تُرْجَعُونَ؛ وشما به سوى او باز گرداننده مى‌شويد.