عبادت لزوماً با ركوع و سجود نيست‌

در آيه‌ى مورد بحث، خداوند از فرزندان آدم پيمان و عهد گرفته است كه شيطان را عبادت نكنند. منظور از عبادت در اين آيه چيست؟

بعضى گفته‌اند:

يكى از معناهاى عبادت اين است كه انسان در برابر كسى سر فرود آورد و ركوع و سجده كند. اين يكى از نمودهاى عبادت است؛ امّا، با توجّه به معناى لغوى عبادت- مثل تعبيدالطريق؛ يعنى راهوار كردن مسيرْ طورى كه زير پاى عابر، مطيع و رام باشد- شايد معناى حقيقى عبادت، همان تذلّل، خشوع و اطاعت باشد؛ يعنى پيروى بى‌چون و چرا. هر چه گفت، انسان به دنبالش برود.

در روايات هم به اين معناى عبادت، زياد اشاره شده است. اگر چه آن چه من در برخى روايات ملاحظه كرده‌ام، تعبير به «من العبادة» شده و آن را بخشى از عبادت و يا نشانه‌اى از عبادت دانسته‌اند و نفرموده‌اند كه عبادت همان اطاعت است.

/ ب‌در مواردى كه انسانْ در برابر كسى يا چيزى مُنفعِل است-/ براى مثال تسليم يك ناطق زبردست يا يك مدّاح خوش‌صدا يا يك فيلم هنرى خوب-/ اين ترس وجود دارد كه اين انفعال، رنگ عُبوديّت به خود بگيرد./ از امام محمد باقر عليه السلام روايت شده است:

مَن اصغى الى‌ ناطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ، فَانْ كانَ النَّاطِقُ يُؤَدّى‌ عَنِ اللَّهِ فَقَدْ عَبَدَ اللَّه وَ انْ كانَ النَّاطِقُ يُؤَدّى‌ عَنِ الشَّيْطانِ فَقَدْ عَبَدَ الشَّيْطانَ؛ [1]

هر كس به سخنرانى گوش دهد، او را عبادت كرده است: اگر سخنران از جانب خدا بگويد، خداوند را عبادت كرده است واگر سخنران از جانب شيطان بگويد، شيطان را عبادت كرده است.