علم به كيفيّت خلقت، لغزشگاه انديشه‌

از چيزهايى كه- به غلط- بشر به دنبال آن است و در طول تاريخ او را به ضلالت و گمراهى بزرگ كشانده و سر منشأ انحراف بسيارى از فيلسوفان گرديده همين جاست، بحث «كَيْف» و «چگونگى» حقيقت‌هاست. خواسته است چگونگى مطلق خود را درك كند. در روايات، به اين مسأله اشاره شده و فرموده‌اند:

... حتّى تكلّفوا علم السماء. [1]

خود را به زحمت انداختند تا علم آسمان (وچگونگى خلقت) را دريابند.

ما كه هنوز نه مخلوق را شناخته‌ايمْ نه خالق را، چگونه مى‌توانيم رابطه‌ى بين آن‌ها را دريابيم؟!

روايتى از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده كه فرموده‌اند:

مَنْ انهمك فِى النَّحْوِ سُلِبَ الْخُشُوع؛ [2]

هر كس در كيفيت وچگونگى خلقت تعمُّق كند، خشوع از او گرفته مى‌شود.

احتمال دارد در اينجا واژه ى (النّحو)، به معناى «علم نحو» نباشد؛ چون علم نحو از علومى بوده كه بعد از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله به وجود آمده و نوظهور است. بلكه معناى لغوى نحو مورد نظر است، يعنى «كيفيّت» و «چگونگى» مى‌باشد. بنابر اين اگر كسى به دنبال بحث از كيفيّت و چگونگى برود، خشوع از او سلب مى‌شود.

كفّار دچار چنين ژرف‌انديشىِ غيرضرورى شدند و گفتند:/ ب‌ «أَيَّانَ يَوْمَ الْقِيمَةَ). [3] روز قيامت چه وقت است؟ (مَتَى هَذَا الْوَعْدُ» [4] اين وعده كى فرا مى‌رسد؟/ خدا