مى‌افتد و به آن دانه‌اى كه تازه نهال آن از خاك سربرآورده علم دارد. اين مهم است و مسأله اين است. اين طور نباشد كه يك مطلب كلّى گفته شود. آيه‌اى را بخوانيم و از كنارش به سادگى عبور كنيم.

/ ب‌

عبور دو كهكشان از ميان يكديگر!/

گاهى اتّفاق مى‌افتد كه دو كهكشان كه هر كدام داراى پانصد ميليون خورشيد-/ و هر خورشيدِ آن داراى هزاران هزار تابع است-/ از داخل هم عبور مى‌كنند؛ مانند دو گلّه كه داخل هم بروند! ولى نه خورشيدى به خورشيدى و نه حتّى يك ماه به ماه ديگر برخورد نمى‌كند. بعد هم كه اين‌ها از ميان همديگر عبور كردند، اين با منظومه‌ى خودش مى‌رود و آن هم با منظومه‌ى خودش! چه نظمى در جهان حاكم است؟ آيا اين‌ها بى‌خود و بى‌جهت و از سر تصادف است؟ نه! اين‌ها نشانه‌هايى است از قدرت، جبّاريت و حكمت خداوند تعالى شأنُه.

خورشيد در چارچوب نظم خداوندى مسيَّر است، مگر خورشيد مى‌تواند بگويد:

«امروز طلوع نمى‌كنم! امروز استراحت! امروز تعطيل و خاموش باشيم!»

اينگونه نيست. تعطيل يا فعّال بودنِ خورشيد در اختيار او نيست.

بله! اين بشر است كه امانتِ اختيار را قبول كرده و امكان تخطّى برايش فراهم گرديده است. و اين اختيار، نعمت بزرگى است كه به انسان عطا شده؛ ولى افسوس كه آدمى بسيار ظالم و جاهل است و شكرانه‌ى اين نعمت بزرگ را كه مى‌تواند او را به قُرب خدا برساند، به جا نمى‌آورد. بشر در اين آزادى، خودش را گم كرده و «انَا رَبَّكُمُ الأَعلى‌» [1] مى‌گويد. فرعون كارش به آن‌جا رسيد كه گفت: