چون در اينجا مقام، مقامِ بيان آيات الهى است و آيه در صدد است تا نشانه‌هايى از قدرت و حكمت خداوند را بيان كند و نشان دهد كه هيچ كدام از اين‌ها را خود بشر انجام نمى‌دهد، مناسب است كه «ما» را در اينجا «نافيه» معنا كنيم.

تصوّر بنده اين است كه مى‌توانيم همان معناى اوّل را برگزينيم و درهمان حال «ما» را نافيه فرض كنيم تا آيه به اين نكته اشاره و اشعار داشته باشد كه گر چه به ظاهر، كاشت و برداشت حبوبات و آبيارى گياهان با آب چشمه‌ها و رودها به دست انسان صورت مى‌گيرد، ولى تمام اين مراحل و عوامل را حضرت حق ساماندهى و سازماندهى مى‌كند و كارِ دست بشر نيست.

اين تفسير، با آيات ديگرِ قرآن هم سازگار است. در سوره‌ى واقعه، آيه‌ى 66 مى‌خوانيم:

زراعت‌هايى را كه داريد، «اءَنْتُمْ تَزْرَعَونَهُ امْ نَحنُ الزَّارِعوُنَ» [1]؟

آيا شما آنها را زراعت مى‌كنيد يا ما؟

بعد در ادامه‌ى سوره‌ى يس مى‌خوانيم:

«افَلا يَشْكُروُنَ»؟

چرا شكرگزار خداوند نيستند؟

بعد از آن همه يادآورى نعمت‌ها، خداوند در قالب يك سؤالِ عتاب گونه مى‌گويد: آيا نمى‌خواهيد شُكر كنيد؟ آيا اين همه نعمت، شكر نمى‌طلبد؟

چرا اين قدر براى بشر سخت و گران مى‌آيد كه يك «الحمدُ للَّه» بگويد؟

آيا ابراهيم عليه السلام در يقينْ كاستى داشت؟

در يكى از آيات شريفه‌ى سوره‌ى بقره مى‌خوانيم:

«وَ اذْ قالَ ابْراهيمُ رَبِّ ارِنى‌ كَيْفَ تُحْيِى الْمَوْتَى‌ قالَ اوَلَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى‌ وَ لكِن‌