صورت طبيعى با اوضاع و احوال جهاد همراه است.

سوره بقره با دعا كردن براى پيروزى نسبت به كافران پايان مى‌پذيرد، و آن آرزوى بزرگى است كه پيوسته انگيزه امت براى پيشرفت و سازندگى است، و همچون محورى است كه گروه‌هاى مختلف امت در پيرامون آن فراهم مى‌آيند و از اختلاف و پراكندگى در امان مى‌مانند.

شرح آيات

[284] اصلاح امت با اصلاح افراد آن آغاز مى‌شود، و اصلاح فرد با پاكيزه كردن نفس و تصحيح انگيزه‌ها و اهداف آن صورت پذير خواهد شد.

هر كس بنا بر آنچه هدفهاى وى به او تكليف مى‌كند، به عمل مى‌پردازد، و به پيشامدهاى زندگى مى‌نگرد، و طرز تلقى خود را از آنها بنا بر انگيزه‌هاى خويش در نظر مى‌گيرد، و قرآن حكيم مسئوليت اصلاح انگيزه‌ها و هدفهاى شخص را در ضمن تحميل مسئوليت افكار وى، بر او تحميل مى‌كند. تو آزاد نيستى كه هر گونه مى‌خواهى به تفكر بپردازى، از آن رو كه بعضى از اين انديشه‌ها ساخته‌هايى شيطانى است كه بزرگ و بزرگتر مى‌شود تا به صورت كارهايى پليد درمى‌آيد. پس بر تو لازم است كه بر قلب خود سخت مراقب باشى تا هر انديشه پليد و هواى نفس انحرافى نتواند در آن داخل شود، و نيز بر تو واجب است اين مطلب را بدانى كه علم و قدرت و سلطه خدا بر تو و بر آسمانها و زمين احاطه دارد و بنا بر اين آگاهانه مواظب اعمال خود باشى.

«لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ‌- آنچه در آسمانها و در زمين است از آن خدا است،» و انسان جزئى از چيزهاى زمينى است.

«وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ- و اگر آنچه را كه در نفسهاى خود داريد آشكار كنيد يا پنهان سازيد، خدا آن را با شما حساب مى‌كند، پس هر كه را كه خواهد مى‌بخشد و مى‌آمرزد،»