شرح فارسى:

توضيح‌

مرحوم لاهيجى به تبعيّت از استادش « صاحب اسفار» ماهيّت را چه در

تحقّق و چه در جعل اصل ميداند معذلك در مسئله بيت و هفت از كتاب شوارق‌

كلامى فرموده كه ظاهرا با مبناى ايشان تهافت دارد ولى دقّت و تأمّل در عبارتش‌

اين تهافت را دفع مى‌كند زيرا ايشان چنين فرموده‌اند:

چون بعضى معتقدند ماهيّات در ازل ثابت بوده و محتاج بجعل نيستند براى‌

نفى اعتقاد موهوم ايشان ما گفته‌ايم ماهيّت مجعول است و برهانش هم اينست كه‌

فصول الحكمة، شرح فارسى بر منظومه (مبحث الهيات) ؛ ج‌1 ؛ ص468

ام ماهيّات امكانى بلحاظ امكانشان عين فقر هستند و هرچه اين ملاك در آن بود

بجعل محتاج و نيازمند است، حال كه معلوم شد مقصد ما از مجعوليّت ماهيّت دفع‌

اين توهّم است بعد از بطلان و ازاله آن از اينكه بجعل تبعى ماهيّات قائل شويم‌

مضايقه‌اى نداريم يعنى مجعول بالاصل را وجود يا اتّصاف ماهيّت بوجود دانسته و

نفس ماهيّت را قبل از جعل هيچ و بعد از آن بتبع مجعول ميدانيم و اين همان‌

اعتقادى است كه استاد ما بآن متمايل است.

شرح عربى: و كما قال السّيّد المحقّق الدّاماد قدّس سرّه:

انّه لمّا كان نفس قوام الماهيّة، مصحّح حمل الوجود فاحدس انّها اذا

استغنت بحسب نفسها و من حيث اصل قوامها عن الفاعل صدق‌

حمل الوجود عليها من جهة ذاتها و خرجت عن حدود بقعة الامكان و

هو باطل.

اقول: يرد عليه انّ استغناء الماهيّة بالذّات عن الجاعل لكونها سرابا و

اعتباريّة و انّها دون المجعوليّة لا يخرجها عن الامكان و لا يلحقها بالغنى‌

من فرط التّحصّل و انّه فوق الجعل و ايضا كيف يكون نفس قوام‌

الماهيّة مصحّح حمل الوجود و هى لا موجودة و لا معدومة و لو كانت‌

مصحّحة لزم الانقلاب عن الامكان الذّاتي الى الوجوب الذّاتى كما فى‌

الاسفار.