الف: آنكه فعليّت وجوب با فعليّت واجب از حيث زمان مقارن باشد باينمعنا كه زمان واجب همان زمان وجوب باشد، اينقسم از واجب مشروط را واجب منجّز خوانند مانند نماز پس از فرارسيدن وقتش چه آنكه اوّلا نماز نسبت به وقت واجب مشروط است زيرا وجوبش موقوف بر حصول آن مى‌باشد و ثانيا فعليّت وجوب دقيقا همان وقتى است كه واجب يعنى نماز فعلى مى‌گردد و آن بمجرّد دخول وقت مى‌باشد.

ب: آنكه فعليّت وجوب از حيث زمان قبل از فعليّت واجب باشد در نتيجه زمان واجب از زمان وجوب متأخّر است، اينقسم از واجب مشروط را واجب معلّق خوانند چه آنكه فعل يعنى نفس واجب نه وجوب آن معلّق است بر زمانى كه هنوز حاصل نشده مانند حجّ زيرا اوّلا واجب مشروط است بخاطر آنكه وجوبش موقوف است بر حصول استطاعت و پس از فراهم آمدن استطاعت البتّه وجوبش فعلى مى‌گردد چنانچه برخى بآن تصريح كرده‌اند.

و ثانيا واجب كه نفس اعمال حجّ باشد معلّق و موقوف بر فرارسيدن موسم و زمان اعمال مى‌باشد پس بعد از آنكه استطاعت حاصل شد حجّ واجب مى‌شود فلذا بر مستطيع لازم است مقدّمات وجوديّه و زاد و راحله را فراهم كند تا وقتى كه زمان و موسم اعمال و افعال حجّ فرارسيده و آنها را در وقت معيّن بجاى آورد و همانطوريكه ملاحظه مى‌شود زمان وجوب قبل از زمان واجب مى‌باشد.

بيان مراد

قوله: شأن الواجب المطلق: يعنى واجب مشروط بعد از حاصل شدن شرطش همچون واجب مطلق شده و از نظر فعليّت وجوب با آن يكسان مى‌گردد.

قوله: فيتوجّه التّكليف فعلا الى المكلّف: يعنى تكليف فعلى متوجّه مكلّف مى‌شود چه آنكه قبل از حصول شرط تكليف مشروط و موقوف بود ولى بعد از حصول و تحقّق شرط تكليف فعلى مى‌گردد.

قوله: فانّ وجوبها فعلىّ: يعنى وجوب نماز بعد از دخول وقت.

قوله: و الواجب و هو الصّلوة فعلىّ ايضا: يعنى نماز نسبت به بعد از دخول وقت.