ترجمه و شرح:

مبتداء وصفى و شرط آن‌

مصنّف گويد:

كلمه اوّل مبتداء و لفظ دوّم فاعلى است كه در مثال « أسار ذان» مبتداء را از خبر بى‌نياز مى‌گرداند.

شارح گويد:

مقصود اينستكه: در جمله « أسار ذان» لفظ « سار » مبتداء وصفى بوده و كلمه « ذان » فاعل آنست چه آنكه « سار » اسم فاعل بوده از اينرو فاعل مى‌گيرد لذا اگر بجاى آن لفظ اسم مفعول قرار بدهيم كلمه بعد نائب فاعل آن مى‌باشد و بهرتقدير فاعل يا نائب فاعل مزبور مبتداء را از خبر بى‌نياز مى‌گرداند از اينرو در وقت تركيب چنين بايد گفته شود:

كلمه « سار » اسم فاعل بوده و لفظ « ذان » فاعل آن و جانشين خبر مى‌باشد.

سپس مى‌گويد:

اين تركيبى كه ذكر شد در هروصفى است كه برادات استفهام اعتماد داشته و اسم ظاهر يا ضمير بارزى را رفع داده باشد چنانچه در مثال: أسار ذان (يعنى آيا سيركننده هستند ايندو) كلمه « سار » اسم فاعل از « سار، يسير» بوده و قبل از آن همزه استفهاميه واقع شده و علاوه برآن كلمه « ذان » را كه اسم ظاهر است بنابر فاعليّت رفع داده.

مؤلّف گويد:

پس تا اينجا دو شرط براى مبتداء وصفى ذكر گرديد و آندو عبارتند از:

1- آنكه اعتماد برادات استفهام داشته.

2- آنكه اسم ظاهر يا ضمير بارزى را رفع بدهد.

قوله: او نائب عنه: يعنى نائب عن الفاعل چنانچه در مثال: أمضروب زيد، كلمه « مضروب » مبتداء وصفى بوده و « زيد » نائب فاعل و جانشين خبر مى‌باشد.