و مثال السّاكن: كم و اضرب و اجل.

ترجمه و شرح:

اقسام كلمات مبنى‌

مصنّف گويد:

از كلمات مبنى برخى مفتوح و بعضى مكسور و پاره‌اى مضموم مى‌باشند.

شارح گويد:

قبلا گفته شد اصل در مبنى آن است كه ساكن باشد لذا هركدام از فتح و كسر و ضمّ سببى دارد.

مبنى برفتح و افراد آن‌

امّا كلماتى كه مبنى برفتح مى‌باشد عبارتند از:

اسم: مانند اين.

فعل: نظير ضرب.

حرف: مثل واو عطف.

امّا وجه فتحه در اوّلى يعنى « اين » بخاطر آنستكه « ياء » در آن ساكن است لذا اگر نون را نيز ساكن مى‌آورديم التقاء دو ساكن مى‌شد لاجرم متحرّكش كردند.

و اينكه از بين حركات فتحه را انتخاب نمودند وجهش آنستكه اين حركت از تمام حركات اخفّ و سبك‌تر است.

و امّا وجه فتحه در دوّمى يعنى « ضرب » بخاطر آنستكه در صفت وصله و حال و خبر واقع شدن همچون فعل مضارع بوده لذا همانطوريكه فعل مضارع متحرّك است ماضى را نيز متحرّك نمودند.

و اينكه از بين حركات فتحه را انتخاب كردند جهتش همانست كه گذشت يعنى چون اخفّ حركات مى‌باشد.