حاشيه : قوله و لا عكس للممكنتين :

اعلم : انّ صدق وصف الموضوع على ذاته فى القضايا المعتبرة فى العلوم « بالامكان » عند الفارابى و « بالفعل » عند الشيخ .

فمعنى « كلّ ج ب بالامكان » على رأى الفارابى هو انّ « كلّما صدق عليه ج بالامكان صدق عليه ب بالامكان » و يلزمه العكس حينئذ و هو انّ « بعض ما صدق على ب بالامكان صدق عليه ج بالامكان » .

و على رأى الشيخ معنى « كلّ ج ب بالامكان » هو انّ « كلّ ما صدق عليه ج بالفعل صدق عليه ب بالامكان » و يكون عكسه على اسلوب الشيخ هو انّ « بعض ما صدق عليه ب بالفعل صدق عليه ج بالامكان » .

و لا شكّ انّه لا يلزمه من صدق الاصل حينئذ صدق العكس .

ترجمه :

عدم عكس در ممكنتين‌

مرحوم محشّى در ذيل عبارت مصنّف كه مى‌گويد « و لا عكس للممكنتين » ميفرمايد :

صدق وصف عنوان بر ذات موضوع در قضاياى معتبره از نظر معلّم ثانى يعنى فارابى بنحو « امكان » و برأى شيخ الرئيس ابن سينا بطور « فعليّت » است از اينرو معناى « كل ج ب بالامكان » كه قضيّه ممكنه است بعقيده فارابى چنين است :

هر ذاتى كه وصف « ج » بودن بر آن ممكن باشد بالامكان « ب » مى‌باشد بنابراين لازمه آن عكس آنست يعنى بگوئيم :

بعضى از ذوات كه وصف « ب » بودن بر آنها ممكنست بالامكان « ج » هستند .

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص