لازم نمى‌بينيم كه نقيض هريك از مركّبات را بطور عليحده و جداگانه در اينجا ذكر كنيم بلكه اختصار و عدم احتياج بذكر آنها مقتضى است كه شرح آنها را بعهده خود خوانندگان و قارئين قرار دهيم .

متن : و لكن فى الجزئيّة بالنسبة الى كلّ فرد فرد.

ترجمه : ولى نقيض در قضيّه مركّبه جزئيّه باين نحو است كه ترديد را بين فرد، فرد موضوع ملاحظه مى‌نمايند .

حاشيه : قوله : و لكن فى الجزئية بالنسبد الى كلّ فرد، فرد :

يعنى لا يكفى فى اخذ نقيض المركّبة الجزئيّة التّرديد بين نقيضى جزئيها و هما الكّليّتان اذ قد يكذب المركّبة الجزئيّة كقولنا : « بعض الحيوان انسان بالفعل لا دائما » و يكذب كلا نقيضى جزئيها ايضا و هما قولنا : « لا شئ من الحيوان بانسان دائما » و قولنا : « كلّ حيوان انسان دائما » و حينئذ فطريق اخذ نقيض المركّبة الجزئيّة ان توضع افراد الموضوع كلّها ضرورة انّ نقيض الجزئيّة هى الكلّيّة، ثمّ يردّد بين نقيضى الجزئين بالنسبة الى كلّ واحد من تلك الافراد و يقال فى المثال المذكور « كلّ حيوان امّا انسان دائما اوليس بانسان دائما » و حينئذ فيصدق النقيض و هى قضيّة حمليّة مردّدة المحمول .

فقوله « الى كلّ فرد، فرد » اى من افراد الموضوع .

ترجمه :

نقيض در مركّبه جزئيّة

مرحوم محشّى در ذيل عبارت مصنّف يعنى « و لكن فى الجزئيه الخ » ميفرمايد :

مقصود اينستكه تحصيل نقيض در قضيّه مركّبه جزئيّه باين نيست كه بين نقيض دو جزء ترديد قرار دهند و همچون مركّبه كلّيّه نقيض عبارت باشد از قضيّه منفصله مانعة الخلوّ زيرا در مركّبه جزئيّه كه هردو جزئش دو

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص