مثال‌

ليس كلّ انسان بكاتب ( همه انسانها نويسنده نيستند ).

متن : و تلازم الجزئيه.

ترجمه : قضيّه و مهمله از نظر صدق با قضيّه جزئيه ملازم است .

حاشيه : قوله : و تلازم الجزئيه :

اعلم : انّ القضا يا المعتبرة فى العلوم هى المحصورات الاربع لا غير و ذلك، لانّ المهملة و الجزئيّة متلازمتان، اذ كلّما صدق الحكم على افراد الموضوع فى الجملة صدق على بعض افراده و بالعكس فالمهملة مندرجة تحت الجزئيّة، و الشخصيّة لا يبحث عنها بخصوصها، فانّه لا كمال فى معرفة الجزئيّات لتغيّرها و عدم ثباتها بل انّما يبحث عنها فى ضمن المحصورات الّتى يحكم فيها على الاشخاص اجمالا و الطبيعيّة لا يبحث عنها فى العلوم اصلا، فانّ الطّبايع الكلّيّة من حيث نفس مفهومها كما هو موضوع الطبيعيّة لا من حيث تحقّقها فى ضمن الاشخاص غير موجودة فى الخارج فلا كمال فى معرفة احوالها فانحصر القضايا المعتبرة فى المحصورات الاربع .

ترجمه : مرحوم محشّى در ذيل « و تلازم الجزئيه » كه مصنّف گفته ميفرمايد :

مخفى نباشد كه قضاياى معتبر در علوم منحصرا محصورات اربعه مى‌باشند و غير آنها اعتبارى ندارد و جهت آن اينست :

قضيّه مهمله با جزئيه كه خود يكى از محصورات اربعه است تلازم وجودى ندارد پس در واقع قضيّه مهمله خود قضيّه مستقلّى نيست تا مورد اعتبار و عدم آن قرار گيرد چه آنكه در هر قضيه‌اى كه مهمله باشد يعنى در آن بطور اجمال حكم بر افراد موضوع شود بدون اينكه در آن تصريح بتمام يا بعضى از افراد گردد قطعا حكم بر بعضى از افراد شده و الّا كذب لازم‌

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص