نطفه اى و مضغه اى و... آفرينش ديگرى داديم و همان ماده بى روح و بى كمال را به صورت يك موجود مدرِك و آگاه، قادر و توانا در آورديم، و اين همان است كه مرحوم صدر المتألهين ازآن به «جسمانية الحدوث» تعبير مى كند.

از آنجا كه انسان، پس از طى مراحل پيشين، خلقت ديگرى پيدا مى كند، آفرينشى كه شبيه آفرينش ها و تكاملهاى پيشين نيست، بايد گفت در اين مرحله از خلقت، وى يك نوع پيراستگى ازماده پيدا كرده و از اين جهت از آن، به آفرينش ديگر تعبير شده است.

هرگاه دلالت آيه را بر قسمت دوم (تجرّد روح از ماده) نپذيريم و بگوييم ممكن است مقصود از (خَلقاً آخَرَ) همان آفرينش انسان مادى است كه فقط از نظر تكامل با مراتب قبلى فرق دارد، و علت اين كه آن را «خلق آخر» ناميده است، اين است كه روح از نظر تكامل مادى به حدّى مى رسد كه بالاتر و برتر از تكامل هاى پيشين مى گردد، از اين جهت به چنين آفرينشى «خلقاً آخر» مى گويند، ولى دلالت آيه را بر قسمت نخست و اين كه انسان در روز نخست، مادى وجسمانى بوده و در نتيجه تحول ماده به وجود آمده است، نمى توان انكار كرد.