شَيْئاً وَ لكِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ‌يعنى بدرستى كه خداى تعالى ستم نميكند بر بندگان بچيزى و ليكن بندگان بنفسهاى خود ستم ميكنند و فرمودند در سوره آل عمران‌وَ مَا اللَّهُ يُرِيدُ ظُلْماً لِلْعِبادِيعنى خداوند اراده ظلم نميكند بر بندگان خود و در سوره زمر فرمودوَ لا يَرْضى‌ لِعِبادِهِ الْكُفْرَيعنى نمى‌پسندد خدا از براى بندگان خود كفر را و در سوره بقره فرموديُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَميخواهد خدا بشما آسانى و نميخواهد بشما دشوارى و فرموده است در سوره نحل‌إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى‌ وَ يَنْهى‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْيِ‌يعنى بدرستى كه خدا امر ميكند و ميفرمايد بانصاف و نيكوئى كردن و بخشش كردن بخويشان و منع ميكند از فحش و قبح و بدى و ستم (1) و روايت كرد حريز بن عبد اللَّه از امام جعفر صادق عليه السلام كه آن حضرت فرمود مردمان در قدر بر سه نوعند مردى كه اعتقاد ميكند كه خدا جبر ميكند بزور بنده خود را بر گناهان پس اين مرد نسبت ظلم ميدهد بخدا در حكم او پس او كافر است و مرديكه اعتقاد ميكند كه خدا امر و كار باز ميگذارد بر بندگان خود پس او ضعيف ميداند قدرت خدا را پس او كافر است و مرديكه اعتقاد ميكند كه خداى تعالى تكليف ميكند بندگان را بآنچه قدرت دارند بآن و تكليف نميكند بايشان بآنچه قدرت ندارند بآن پس چون فعل نيكو كند الحمد للَّه گويد و چون كار بدى كند استغفر اللَّه بگويد پس اوست مسلمان در بلندترين مرتبه مسلمانى (2) و روايت كرد عباد بن صهيب كه ابو حنيفه سؤال كرد از امام موسى عليه السّلام در وقتى كه آن حضرت جوان نو رسيده بود و گفت از جانب كيست گناهان اى جوان گفت اى مرد هر امرى خالى نيست از يكى از سه حال‌