الخامس: إنّه وقع الخلاف بعد الاتّفاق على اعتبار المغايرة- كما عرفت- بين المبدأ و ما يجري عليه المشتقّ، في اعتبار قيام المبدأ به، في صدقه على نحو الحقيقة، و قد استدلّ من قال بعدم الاعتبار، بصدق الضّارب و المؤلم، مع قيام الضرب و الألم بالمضروب و المؤلم- بالفتح-(1).

(1)- تذكّر: امر پنجم هم در حقيقت، ادامه امر چهارم است ولى مصنّف آن را مستقلا مطرح كرده‌اند كه:

اتّفاق شده كه بايد بين مبدأ و ذات، مغايرت باشد و گفتيم كه اگر تغاير بين آن دو مفهومى هم باشد، كافى است. در امر پنجم، اضافه مى‌كنيم كه:

بايد بين مبدأ و ذات، ارتباط و اضافه‌اى برقرار باشد تا بتوان مشتق را بر ذات، حمل نمود كه در اين زمينه اقوال مختلفى وجود دارد كه مصنّف «ره» به ذكر و بيان تمام اقوال نپرداخته امّا مرحوم مشكينى مفصّلا بيان نموده و ما اينك به توضيح همان اقوال خواهيم پرداخت.

1- بايد در صدق عنوان مشتق، بين ذات و مبدأ به اين نحو، ارتباط باشد كه مبدأ، قيام به ذات داشته باشد و نحوه قيامش هم حلولى باشد و اين مطلب منشأ شده براى كلام مشهور اشاعره كه:

آنها به كلام «نفسى» قائل شده و كلام نفسى را يك شى‌ء قديم قائم به ذات بارى تعالى دانسته‌اند.

توضيح ذلك: اشاعره ملاحظه كرده‌اند كه در شرايع و شريعت‌ها عنوان «متكلّم»