و صاحب الفصول (رحمه اللّه)- حيث توهم أنّ مرادهم إنّما هو بيان التفرقة بهذين الاعتبارين، بلحاظ الطوارئ و العوارض الخارجيّة مع حفظ مفهوم واحد- أورد عليهم بعدم استقامة الفرق بذلك، لأجل امتناع حمل العلم و الحركة على‌

سؤال: آيا تفاوت بين مشتق و مبدأش واقعى و حقيقى است يا اينكه اعتبارى است و نياز به اعتبار معتبر دارد؟

جواب: واقعا بين مشتق و مبدأش فرق مزبور وجود دارد و تفاوت مذكور، دائر مدار اعتبار معتبرى نيست و به لحاظ لاحظ، ارتباط ندارد و در اختيار متكلّم نيست.

مصنّف فرموده‌اند: اهل معقول در فرق بين مشتق و مبدأ آن، بيانى دارند كه ناظر به كلام ما هست كه: مشتق «لا بشرط» و مبدأ «بشرط لا» هست.

سؤال: مشتق از چه جهت لا بشرط و مبدأ از چه نظر بشرط لا هست؟

مقصود، لا بشرطى نسبت به حمل و تطبيق بر ذات است كه مشتق هيچ‌گونه امتناع و ابائى ندارد كه جرى بر ذات پيدا كند و حمل بر ذات شود يعنى از نظر حمل، لا بشرط است.

امّا مبدأ مشتق به شرط لاى از حمل است و اباء و امتناع از حمل دارد. بنابراين از كلام اهل معقول دو مطلب را استفاده مى‌كنيم كه:

1- لا بشرطى و بشرط لائى را نسبت به حمل ملاحظه مى‌كنند.

2- لا بشرطى و بشرط لائى در مشتق و مبدأ، يك حقيقتى است كه ارتباط به لحاظ، لاحظ و اعتبار معتبر ندارد و اين‌چنين نيست كه فرضا متكلّم بتواند يك مرتبه، مشتق را لا بشرط و مبدأ را بشرط لا، تصوّر كند و يك مرتبه، عكس آن را.

لا بشرطى و بشرط لائى مشتق و مبدأ، يك واقعيّت تغييرناپذير است.