استعمالات عرب مى‌تواند مفعول به خود را نصب دهد. اين‌گونه افعال با مراجعه به كتب لغت، قابل شناختن هستند. [1] بنابراين، عامل نصب در كلمات « الخبر »، « درسا » و « ه » در مثال‌هاى بالا به ترتيب « سمعت »، « كتب » و « حفظ » است.

تذكر: از مطالب بالا مى‌فهميم كه افعال لازم « ذهب و قام»، قدرت نصب مفعول به را ندارند و بنابراين، نمى‌توان گفت: « ذهب زيد لمدرسة» يا « قام على القبر».

نكته‌اى در مورد مفعول به‌

مفعول به مى‌تواند بر فاعل يا فعل مقدّم شود.

به مثال‌هاى زير توجّه كنيد:

1. « كتب درسا التّلميذ»

2. « درسا كتب التّلميذ»

در مثال‌هاى مذكور، مفعول به (درسا) به ترتيب بر فاعل و فعل خود مقدم شده است.

تذكر: مفعول به همان‌طور كه مى‌تواند اسم ظاهر باشد، مى‌تواند ضمير هم باشد؛ مانند: « حفظه علي»؛ در اين صورت، از ضماير منصوبى استفاده مى‌شود.

نگاهى به كتاب‌هاى ديگر:

يحذف المفعول به إذا دلّت عليه قرينة بينة، نحو: « يغفر اللّه لمن يشاء» أي يغفر اللّه الذنوب لمن يشاء و قد يحذف عامله كما في جواب الاستفهام، نحو: « زيدا » في جواب « من ضربت؟» أي « ضربت زيدا». (مبادي‌ء العربية، ج 4، ص 143 و 144، با تلخيص و تصرّف).

تمرين‌

در جملات زير، فعل و فاعل و مفعول به را تعيين كنيد.

1. ... فَتَحْنا عَلَيْهِمْ باباً مِنَ السَّماءِ ...

[1] . براى توضيحات بيشتر به ضميمه آخر كتاب مراجعه شود.