2. « قبّل والدك يده؛ ببوس پدرت، دستش را».

3. « اعجبتني الوردة رائحتها؛ به تعجب درآورد مرا گل، بوى آن».

در مثال‌هاى بالا كلمات « علي »، « يد »، « رائحة » به ترتيب بدل از « امير »، « والد » و « الوردة » مى‌باشند.

به رابطه بين بدل و متبوع آن (مبدل منه) توجّه كنيد: چه تفاوتى بين سه مثال بالا مى‌بينيد؟

در مثال « اوّل »، « على » عليه السّلام همان « امير المؤمنين» است، ولى در مثال دوّم، « يد » همان « والد » نيست، بلكه جزئى از بدن والد است. در مثال سوّم، اگر چه « رائحه » جزء « گل » نيست، ولى از لوازم گل است و همراه اوست. اين سه مثال ما را به سه قسم بدل راهنمايى مى‌كند:

قسم اول، بدل كل از كل: آن است كه بدل، عين مبدل منه و مطابق با آن است.

قسم دوّم، بدل جزء از كل: آن است كه بدل، جزء مبدل منه است.

قسم سوم، بدل اشتمال: آن است كه بدل، لازمه مبدل منه يا همراه با اوست.

نگاهى به كتاب‌هاى ديگر

البدل هو التابع المقصود وحده بالحكم المنسوب الي متبوعه من غير أن يتوسّط حرف من الحروف العاطفة. (النحو الوافي، ج 3، ص 664، با تصرّف).

تمرين‌

عبارات زير را تركيب كرده، مطالب خوانده شده را بر آنها تطبيق كنيد:

1. ... عَمُوا وَ صَمُّوا كَثِيرٌ مِنْهُمْ‌ [1]

2. ... وَ يَهْدِي إِلى‌ صِراطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ [2]

[1] . مائده، آيه 71.

[2] . سبأ، آيه 6.