دلايلى كه ذكر كرده، همانا در عدم زيادت بقايى است كه اعمّ از سرمديت است. در نتيجه، شرح قوشچى موافق با متن مصنّف نيست.»

احتمال دارد علّت اين‌گونه استدلال كردن شارح اين باشد كه دلايلى كه بر عدم زيادت بقا دلالت مى‌كند، بعينه بر عدم زيادت سرمديت نيز دلالت دارد. از اين رو، براى موافقت با قوم، اين دلايل را در عدم زيادت بقا جارى نمود.

خفرى مى‌گويد: «مصنّف در بيان خود، سرمديت را اختيار كرد، به دليل آنكه إثبات سرمديت و إثبات عدم زيادت آن، مستلزم إثبات بقا و إثبات عدم زيادت آن نيز مى‌باشد.» سپس در توضيح وجه أوّل از استدلال شارح مى‌گويد: «اگر اين دليل، تامّ و كامل باشد، جز بر عدم زيادت بر وجود دلالت نمى‌كند، در حالى كه مطلوب ما اين است كه دليل مذكور، بر عدم زيادت بر ذات دلالت كند. زيرا ما مى‌گوييم: بقا و سرمديت، عبارت است از استمرار وجود انتزاعى كه مغاير با ذات است. پس به اعتبار دليل اوّلى كه شارح ذكر كرد، هريك از اين دو، عبارت از وجود انتزاعى مستمرّ است. بنابراين، سرمديت و بقا، زائد بر وجود انتزاعى كه در عقل، زائد بر ذات است، نمى‌باشد، بلكه اگر مراد از عدم زيادت، عدم زيادت در خارج باشد، هرآينه اين دليل تامّ خواهد بود.

9- إثبات توحيد واجب تعالى‌

آخرين مسئله مورد بحث خفرى، توحيد حقّ تعالى است. به اين معنا كه ذات حقّ از هرگونه شريكى مبرّاست. البتّه زمانى كه از توحيد حقّ سخن مى‌گوييم، در واقع، مقصود هم توحيد در ذات است و هم توحيد در صفات. گرچه در اين مبحث تنها توحيد در ذات مورد بحث و بررسى قرار گرفته و به مسئله توحيد در صفات پرداخته نشده است.

خواجه در توحيد حقّ تعالى سخنى بس كوتاه و مختصر دارد. او در اين باره‌