خواجه طوسى جواب داد كه: جمع فاعل و قابل در شى‌ء واحد به دو اعتبار جايز است، و در صورتى كه به اعتبار واحد باشد، ممتنع است.

قطب رازى در «محاكمات» جواب خواجه را نپسنديده و مى‌گويد:

«اگر به تعدّد اعتبار ممكن باشد كه شى‌ء واحد هم فاعل و هم قابل باشد بايد آن تعدّد اعتبار درباره مادّه واحده هم ممكن باشد به اعتبار اينكه مصدر است «فاعل» باشد و به اعتبار مقارنه با اشياء «قابل» باشد»[1]

مى‌گوئيم خواجه طوسى اين تعليل فخر رازى را كه «مادّه نمى‌تواند فاعل باشد، چون جمع فاعل و قابل لازم مى‌آيد كه محال است» آن را ابطال نمود و به اين حدّ هم اكتفا نكرد، بلكه تعليل ديگرى به اين بيان ارائه نمود: «جسم بلحاظ جزء صورى، موجود بالفعل است و بلحاظ جزء مادّى موجود بالقوّه است پس جسم بلحاظ جزء مادّى كه موجوديّت بالفعل ندارد و بالقوّه است نمى‌تواند فاعل باشد»[2].

با توجّه به اين تعليل خواجه كه مادّه چون بالقوه است نمى‌تواند فاعل باشد ديگر تعدّد اعتبارى را نمى‌توان مصحّحى بر فاعل بودن ماده دانست.

[1].... فيه نظر لأنّ تغاير الأعتبارات أن كفى فى صحّة كون الشى‌ء فاعلا و قابلا فلم لا يكفى فيما نحن بصدده فأنّ من الجايز أن يكون المادّة باعتبار أنّها مصدر قابلة باعتبار صحة مقارنتها الشى‌ء ... قطب رازى- محاكمات- ذيل صفحه 238- شرح خواجه بر اشارات- ج 3.

[2].... أن الجسم أنّما يفعل بصورته ... و لا يمكن أن يفعل بمادّته لأنّه يكون بها موجودا بالقوّه و لا يكون من حيث هو بالقوّه فاعلا ... خواجه نصير طوسى- شرح اشارات- انتشارات حيدرى- تهران 1379 ه- ج 3- صفحه 238