3. در بيان كيفيت تركيب ماده و صورت‌

اين فايده يكى از فوايد مسلّم صدر المتألهين است كه نام و نشانى از آن در تراجم موجود نيست. در صحّت انتساب اين فايده علاوه بر محتواى آن مى‌توان از ذكر كتب وى در اين فايده نام برد.

الف: در آغازين عبارتهاى فايده آمده است: «قد بيّنّا ... من كتبنا سيّما الاسفار الاربعة».

ب: در انجام فايده آمده است: «كما بيّنّا سبيله ... في كتابنا الكبير، و فى رسالة مفردة [85]».

اين فايده پيرامون كيفيت تركيب ماده و صورت است. عده‌اى از فلاسفه همچون سيد سند و حتى حكيم سبزوارى تركيب ماده و صورت را انضمامى مى‌دانند و عده‌اى همچون صدرا اتحادى، كه بحث مفصل آن منوط به مقدّمات بسيار است كه در خور اين مقام نيست، و امّا صورت اخيره ماده داراى كمالات متأخّر از خود است، و به عبارتى ديگر هر جنسى و نوعى داراى مراتب و كمالات ما فوق خود مى‌باشند، و هرچه يك نوع كاملتر باشد به بساطت و شدّت وجود نزديكتر است و لذا قاعده بسيط الحقيقة نيز در اينجا حكمفرماست.

قاعده بسيط الحقيقة نيز از ابتكارات‌ [86] صدرا است و در معضلات فلسفى‌

[85] - ظاهرا همان كتاب «شوق هيولى به صورت» است كه در «الشواهد الربوبية» ص 78 نيز بدان اشاره شده است. و يا رساله مستقلى در مسأله «بسيط الحقيقة» مى‌باشد.

[86] - بنگريد: «اسفار» ج 2/ 368- 372 و «مشاعر» ص 49. حكيم سبزوارى در حاشيه «شرح منظومه» به نقل از صدرا در «اسفار» گويد: «و لم أجد على وجه الأرض من له علم بذلك» ولى وى معتقد است كه اين قاعده قبل از صدر المتألهين مورد بحث بوده و لذا عبارتى از «تقديسات» ميرداماد را در اين باب ذكر كرده است. ر. ك: «شرح غرر الفرائد» ط: دانشگاه، ص 43 و 196.