در زمانهاى گذشته و در عهد حكماى بزرگ و دانشمندان سترگ حكمت را روال چنين بود كه اگر كسى نفس حيوانى خود را تهذيب نكرده و حيوانيت طبيعى خود را به پاكسازى‌هاى گوناگون از ناپاكى‌هاى لذات نپرداخته بود شروع در يادگيرى حكمت نمى‌كرد، كه اگر چنين نكند خود گمراه شود و ديگران را گمراه سازد.

و بزرگان صوفيه و ارباب قلوب احدى را اجازه‌ى نظر و يا پرسش براى كشف اين امور نمى‌دادند، مگر آنكه نفس خود را بدانسان كه ياد شد پاكسازى كرده باشد، چه سنت خداوندى چنين مقرر داشته و در كتاب كريم فرمايد [12]:

«موسى را سى شب وعده نموديم، و آن را به ده تمامت بخشيديم».

شرح آن چنين بود كه موسى- على نبيّنا و آله و عليه السلام- درين شبها به عبادت ايستادى و روزهايش روزه گرفتى تا جانش صفا گرفت و ذاتش ورزيده گشت، درين هنگام خداوند با او مناجات نمود و سخن گفت. و از پيامبر اكرم (ص) روايت شده است كه فرمود: «آنكه چهل روز خويشتن خود را براى خدا خالص سازد، چشمه‌هاى حكمت از قلب او بر زبانش جارى گردد». و در روايت ديگر آمده است: «قلبش را بگشايد و زبانش را به حكمت باز كند- حتى اگر الكنى زبان گرفته باشد-».

ازين روست كه حكماء و صوفيه را لازم آمده تا اگر خواستار فتح ابواب حكمت و معرفت بر دانش‌پژوهانند، سخت آنان را به انواع ورزشهاى نفسى و بدنى ورزيده گردانند و عقولشان را به اقسام آداب شرعى و حكمى پاك سازند تا نفوسشان صافى پذيرد و عقولشان پاك و اخلاقشان پاكيزه گردد؛ چرا كه حكمت عروسى را ماند كه نشستگاهى خالى را خواستار است چون خود از گنجهاى اخروى است.

و حكيم اگر ورزشهاى لازم براى دانشجويان را نشناسد، آن دربان ملك‌

[12] - وَ واعَدْنا مُوسى‌ ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ. [سوره اعراف 7/ 142]