رفع يك ابهام‌

ميان مذهب زندقه و اهل تحقيق فرقى آشكار است كه باريك‌بينان و ژرف‌انديشان نيك شناسند و نزد عارفان ثابت و اولياى كشف و يقين منكشف است كه چون نفس از ديدن بازگشتگاه و عالم خود نابينا شود و امر مبدا و معادش بر وى ناپيدا بود با محسوسات سرگرمى گيرد و در درياى شهوتها فرورود، و خويشتن را فراموش نمايد. درين حالت اين گمان را پذيرا شود كه چيزى جز آنچه به حس توان دريافت وجود ندارد، و چيزى جز آنچه به چشمان ظاهر ديده مى‌شود، اعتبارى ندارد؛ و اگر به فكر امور اخروى نيز بيفتد آنها را هم مانند همين محسوسات و از جنس همين خوشى‌ها و شهوات پندارد جز اينكه دائمى‌تر و لذيذتر شمارد.

ازين‌رو به حسب طبع خود به دنيا گرود و بدان راضى گردد و با آن آرامش پذيرد و از آخرت دل برگيرد و معاد را فراموش كند- و همين معنى را خداوند ياد نموده است در آيه‌اى كه فرمايد [7]: «راضى گشتند به زندگانى دنيا و بدان آسوده‌خاطر گشتند»، و در آيه‌ى ديگر [8]: «از آخرت مأيوس گشتند بدانسان كه كافران از آنان كه در قبرهايند مأيوس شوند»-.

و بزرگترين حجاب نفس از پروردگارش عدم شناخت گوهر خويش و عالم و مبدا و معاد خود است، و نادانى او نيز از گرفتگى و زنگى كه ذات او را گرفته است سرچشمه مى‌گيرد كه در اثر كارهاى زشت و ناپسند و اخلاق و ملكات پست در گوهر او نفوذ كرده است، همچنان كه درين معنى به كريمه‌ى‌ كَلَّا بَلْ رانَ عَلى‌ قُلُوبِهِمْ ما كانُوا يَكْسِبُونَ، [9] استشهاد شد.

و اما علت انحراف داشتن اعتقاد به آراء فاسد است، همچنان‌كه خداوند فرمايد [10]: «فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ».

[7] - رَضُوا بِالْحَياةِ الدُّنْيا وَ اطْمَأَنُّوا بِها. [سوره يونس 10/ 7]

[8] - قَدْ يَئِسُوا مِنَ الْآخِرَةِ كَما يَئِسَ الْكُفَّارُ مِنْ أَصْحابِ الْقُبُورِ. [سوره ممتحنه 60/ 13]

[9] - هرگز، بلكه زنگار گشته است بر قلبهاى آنان آنچه كه كسب مى‌كردند. [سوره مطففين 83/ 14]

[10] - چون منحرف شدند. خداوند قلبهاشان را منحرف كرد. [سوره صف 61/ 5]