آمده‌اند؛ چرا كه ذائقه‌هاى آنان تخدير شده و قلبهاشان مريض است و ذاتشان از سوى درك صحيح حقائق منحرف شده است؛ چون مستى عالم طبيعت و سحر عالم اجسام و وسوسه‌هاى شيطان بر آنان چيره شده و قواى وهم و خيال بر آنان سوار گشته‌اند و اشياء را برخلاف آنچه كه تحقّق دارند به آنان مى‌نمايانند.

اينان تاريكى را روشنائى و وحشت را انس، و باطل را حق، و ناهمگون را همگون، و شر را خير، و ناخوشايند را لذيذ، انگارند؛ و در تمامى امور باطل دنيوى برين‌سان باشند، همچنان‌كه در امور اخروى عكس اين معانى بر آنان صادق باشد؛ تا آنجا كه حق تعالى- كه پيش اهل سلامت و نيكان از انبياء و اولياء و عرفاء و حكماء زيباترين چيزها و برترين آنهاست- نزد اين ناقصان و فاجران منافق، ناهماهنگ‌ترين بشمار آيد. و اين كسان را زبان حال در قيامت چنين باشد:

نتيجه:

پس انسان هشيار از آنچه گفته شد بيقين داند دانشى كه بدان حقيقت انسانى به كمال رسد و خاصيّت مخصوص او- كه با داشتن آن بر ديگر همگنان برترى يافته است- تحقّق پذيرد، دانشى است كه مربوط به امور الهى و معارف ربانى و توحيد و مبدا و معاد است، و چگونگى خلقت و علم به نبوات، و فرستادن پيامبران و كتابهاى آسمانى و ملاقات با ملك حامل وحى و چگونگى وحى و الهام و علم به حوادث جزئى و غيبها و آشنائى به راه آخرت و احوال قيامت و حشر جسمانى كه نعمتهاى سعداء و عذاب اشقياء در اين دو است.

علومى كه نفس انسانى بدانها كمال يابد اين‌ها هستند، البته اين كمال بحسب بخش نظرى نفس است كه همراه او جاودانه مى‌ماند نه بحسب بخش عملى كه بهنگام رحيل از دنيا زائل شود؛ و ديگر دانش‌هائى كه به چگونگى نفس ارتباط دارند اين درجه را دارا نيستند، بلكه نياز به آنها صرفا از نظر اصلاح امر زندگى دنياست، به‌طورى‌كه مزاحم هدفهاى اخروى نباشد.