اسم الکتاب : سه رسائل فلسفى المؤلف : الملا صدرا الجزء : 1 صفحة : 91
و امكان و وجوب و نظائر اينها از معانى و مفاهيم معقوله.
بحث ديگر آن است كه آيا كليه آيات قرآنى خالى از اين قسم نيستند، يا
آنكه برخى از آيات محكم و برخى ديگر متشابهاند، يعنى محكم و متشابه دو ضدى هستند
كه داراى ثالثاند و يا آنكه آيات ضدان لا ثالث لهما مىباشند.
بعضى از اهل تفسير گفتهاند ممكن است برخى از آيات نه از محكمات
باشند و نه از متشابهات، بنا بر اين دو وصف محكم و متشابه منفصل حقيقى نيستند و
آياتى نظير «تَبَّتْيَدا أَبِي لَهَبٍ»را خارج از محكمات و متشابهات كتاب تدوينى حق
دانستهاند.
بحث ديگر آن است كه چون «محكمو تشابه» داراى معانى مختلفه هستند، آيه شريفه قرآن «هُوَالَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ
مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا
الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ»[1]دلالت بر حصر حقيقى ندارد.
و اين خود معلوم است كه از اين دو وصف محكم و متشابه موجود در آيه، و
بالجملة از مفهوم آيه قضيه منفصله حقيقيه استفاده نمىشود و تقابل فى الجملة
مستفاد است.
ما قبل از آنكه احكام محكمات و متشابهات را به طور مفصل تقرير كنيم،
مباحثى را كه در اين مقدمه بيان آنها ضرورت دارد، تحرير نموده، سپس مىپردازيم به
بيان وجوه فرق بين
[1]سوره آل عمران، آيه 7؛ در تفسير و بيان معناى آياتى كه لفظ
محكم و متشابه با هم و آياتى كه لفظ محكم يا لفظ متشابه تنها در آنها ذكر شده است،
مطالبى بيان مىنماييم؛ چون آيات قرآنيه و محكمات و متشابهات نسبت به حال ناظران
در آيات و يا كسانى كه آيات الهيه در شأن آنان نازل شده است، تفاوت دارد و قابل
تغيير و تبدل است؛ چه آنكه ممكن است برخى از آيات نسبت به شخص واحد از محكمات و
برخى ديگر از متشابهات محسوب شوند و يا آنكه نسبت به برخى از مردم جميع آيات كتاب
حق محكم و نسبت به بعضى جميع آيات متشابه باشد و يا آنكه آيات قرآنيه نسبت به حال
سلاك متبدل شوند، مثلا برخى در أوائل و يا اواسط سلوك بعضى از آيات نسبت به آنها
متشابه باشد و در نهايات سلوك علمى يا عملى يا هر دو همان متشابهات به محكمات مبدل
شوند و هكذا.
و نيز بيان خواهيم نمود كه چون لفظ كتاب و آيه براى معانى عامه وضع
شده است و از باب تطبيق بين آيات كتاب تدوين و تكوين كتاب وجود نيز داراى محكمات و
متشابهات است و نيز ناظر در حقايق ممكن است همه كتاب وجود را، محكم و يا برخى را
محكم و برخى را متشابه بداند و يا آنكه تمام كتاب وجود مثل كتاب تدوينى در نظر
برخى جزء متشابه محسوب شود. «فَأَمَّاالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ ...»اشاره به رجال برخى از مردم است.
اسم الکتاب : سه رسائل فلسفى المؤلف : الملا صدرا الجزء : 1 صفحة : 91