و يا ذوق درك كلمات و تحقيقات او را ندارند. عدم لياقت و قابليت آنهاست كه چنان تحقيقات عاليه معجز نصاب را سرسرى گرفته‌اند و چنين حكيم عظيم الشأنى را از دريچه فكر و فهم ناقص و محدود خود خواسته‌اند بشناسند، لذا مصداق قول معروف شده‌اند:

آخوند ملا صدرا سبك و روش تحرير و تحقيق در كثيرى از مباحث فلسفى را عوض نمود و آن را در مسيرى ديگر قرار داد و فلسفه و حكمت إلهى به دست او، به نهايت كمال رسيد. [1]

يكى از كسانى كه در صدد قدح بر مبانى ملا صدرا برآمد، حكيم عصر قاجاريه آقا ميرزا ابو الحسن جلوه (م 1312 ه. ق) شاگرد آقا ميرزا حسن چينى و آقا ميرزا حسن نورى، فرزند و تلميذ آخوند ملا على نورى بود كه گاهى در مجلس به خيال خود، مواضع سرقت صدر المتألهين را نشان مى‌داد.

در عصر ما مرحوم آقا ضياء الدين درى، رساله‌اى مختصر در اين باب نوشت و يكى دو نفر از فضلاى معاصر هم گاهى جسته و گريخته در اين باب به قول طلاب علوم دينى- كثرهم اللّه تعالى و ايّدهم- اظهار لحيه نموده‌اند و عرض خود برده‌اند و از حد خود تجاوز نموده‌اند

[1]با آنكه حدود پنجاه سال است در دانشگاه‌هاى ما فلسفه تدريس مى‌شود، هنوز براى نمونه يك نفر شايسته و لايق از اين محيط بيرون نيامده است، ما يك تاريخ فلسفه تمام عيار نداريم. از فلسفه معمول در مدارس غرب نيز يك اثر باارزش كه با نقّادى كامل توأم باشد، به زبان فارسى در دسترس ما نيست.

دانشگاه ما احتياج به يك دار الترجمه كامل در رشته‌هاى مختلف دارد كه دانشجويان ما را به وسيله ترجمه، از افكار و عقائد و آثار باارزش مغرب زمين آشنا نمايد. ايرانى كه محيط پرورش بزرگترين فلاسفه و مركز مستعد براى به وجود آمدن ده‌ها فيلسوف بزرگ بود، به كلى از افكار محققانه فلسفى خالى خواهد شد و مردم ما در آينده بايد جهت فرا گرفتن همين فلسفه و عرفان اسلامى، به مغرب زمين پناه ببرند.

قسمت زيادى از مباحث علم النفس و بسيارى از مباحث ديگر فلسفى كه ارتباط با علوم طبيعى دارند، بايد به سبك تازه تقرير و تحرير شوند، ناچار بايد در قسمتى از مسائل تجديد نظر نمود و از اين راه تحركى به مباحث فلسفى بخشيد. عرفاى بزرگ ايران، عالى‌ترين مسائل عرفانى را به نظم و نثر فارسى تحرير نموده‌اند كه قسمتهاى زيادى از آن هرگز كهنه نمى‌شود، ولى ناآشنايى نسل آينده به مسائل عرفانى به تدريج رابطه ما را با فرهنگ گذشته قطع مى‌نمايد، مسلم است كه بعد از اين امثال مولوى و حافظ و عطار و سعدى در مرز و بوم ما به وجود نمى‌آيند و چه‌بسا آشنا به افكار آنها هم در بين مردم ما پيدا نشود.