و قيل: المحكم ما تأويله تنزيله و المتشابه مقابله و أخرج ابن ابى حاتم من طريق على بن ابى طلحة عن ابن عباس قال: «المحكمات ناسخه و حلاله و حرامه و حدوده و فرائضه و ما يؤمن به و يعمل به و المتشابهات منسوخه و مقدمه و مؤخره و أمثاله و اقسامه و ما يؤمن به و لا يعمل به».

از مجاهد نقل شده است: «المحكمات ما فيه الحلال و الحرام و ما سوى ذلك منه متشابه يصدق بعضه بعضا ...».

در برخى از كتب تفاسير اين بحث مطرح شده است كه آيا علم به متشابهات ممكن الحصول است يا آنكه فقط حق تعالى به آن علم دارد [1]، منشأ اين دو قول اختلاف عقيده در مقام فهم آيه شريفه‌ «وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ» مى‌باشد.

و نيز اين مسأله بايد مورد بحث واقع شود كه متشابهات از آيات داراى اقسام متعددند و تشابه از جهات مختلف، عارض آيات مى‌شود و متشابه على الإطلاق به معناى غير مفهوم به طور مطلق وجود ندارد و معانى آيات به اعتبار تنزل در كسوت الفاظ حاكى از علم ربوبى، نسبت به‌

به عبادات و معاملات و كليه الفاظ مستعمل در محاورات عرفى كه شارع نيز بر همان طريق مشى نموده است، محكم و غير متشابهند و تأويل در ظواهر كتاب و سنت با ظواهر مربوط به احكام شرعيه و به عبارت واضحتر در فروع احكام، مطلقا جائز نيست. باطنيه از آن جهت در ورطه گمراهى و هلاك واضح قرار گرفته‌اند كه در فروع تأويل نمايند و تأويل در فروع احكام، اكثر احكام الهيه را به طور كلى بى‌اثر مى‌نمايد.

[1]محققان از علماى شيعه و اهل تحصيل از عرفا و متألهان معتقدند كه علم به متشابهات ممكن الحصول است و راسخان در علم (اهل عصمت و طهارت) به متشابهات عالمند و حق آن است كه محكم و متشابه از امور نسبيه‌اند؛ ممكن است آيه‌اى از آيات نزد برخى از محكمات و نسبت به بعضى متشابه باشد و نيز ممكن است كليه آيات قرآنيه نزد جمعى از منغمران در جهل و عصيان، متشابه و جميع آيات نسبت به كمّل از اهل ولايت و حكمت محكم باشد- كما سيأتى تحقيق هذا ان شاء اللّه تعالى.

و اخبارى از طرق خاصه نقل شده است كه عترت (اهل بيت عصمت و طهارت) راسخان در علم قرآنند و به متشابهات از آيات قرآنيه عالمند. سرّ اين مطلب آن است كه مقام و مرتبه آنان مطلع كلام إلهى است و به جميع مراتب قرآن از ظهر و بطن و حدّ احاطه دارند و علم آنان علم كسبى حاصل از معلم بشرى نيست، بلكه علم آنان لدنّى و مفاض از احديت وجود است و به اعتبارى همين كلمات قرآنيه را از قائل آن استماع مى‌نمايند. در اين مقام مطلبى است كه فهم آن خالى از غموض نيست و درك كامل آن از مواهب خاصّه حق است.