نظر كرديم به مابعد حرف مضارع، متحرك بود، به همان حركت امر بنا كرديم و آخر را به صورت جزم درآورديم صل شد. ماضى وى وصل، مضارعش يصل مثل وعد، يعد، و يصل در اصل يوصل مثل يوعد بود. واو واقع شده بود ميانه ياء مفتوحه و كسره لازمه، ثقيل بود انداختند يصل شد.

يهريق:

در حديث از باب افعال است، در اصل يريق بود، و يريق در اصل يريق بود مثل يكرم، و اصل يريق يأريق بود از اراق يريق، بعد از آن هاء را زياد كردند يهريق شد. ماضى‌اش اهراق، اسم فاعل مهريق، اسم مفعول مهراق است.

متّ:

در قرآن مجيد يا ليتنى متّ قبل هذا[1]، در اصل متت بود مثل قلت، تاء را در تاء ادغام كردند متّ شد زيراكه ماضى وى مات و مضارع وى يموت مثل: قال يقول (ميباشد)، پس متكلم وحده وى متّ ميباشد به ضمّ ميم مثل قلت، لكن ميم را كسره دادند به جهت قاعده مستقرّه كه در عربيّت است كه جايز است ماضى از بابى باشد و مضارع از باب ديگر چنانكه مات از باب قال، يقول است و مضارعش از باب باع يبيع مثل صار يصير و زاد يزيد، پس متّ مثل بعت است.

يكين:

مضارع كان از باب باع يبيع، معنايش يخضع، اعلالش مثل اعلال يبيع است.

جامع المقدمات (جامعه