خارجى لحاظ شود، نه نحو وجود ذهنى استقلالى دارد و نه نحو وجود ذهنى تعلقى، نه اسمى است و نه حرفى و با توجه به آنچه در 2- 2 گذشت و با تعبيرى كه در آنجا داشتيم، بايد بگوييم كه ذات آن معنا و مفهوم، كه فى حد نفسه نه اسمى است نه حرفى، در حقيقت ما به الاشتراك و جامع ذاتى بين مفهوم اسمى و حرفى است (كه هردو از يك وجود رابط خارجى گرفته شده‌اند).

از دو سؤال فوق تصور سؤال و جواب اوّل صعوبتى ندارد؛ و اگر مشكلى هست، تنها در تصور سؤال دوم و جواب آن است و تمام مطالب مفصلى كه در 2- 2 گذشت تنها بدين‌منظور بود كه زمينه ذهنى تصور اين سؤال و جواب از قبل فراهم آمده باشد. در هرحال، جواب سؤال دوم عينا قبول همان جامع ذاتى بين مفهوم اسمى و حرفى است كه در 2- 2 گذشت:

هل الاختلاف بين الوجود المستقّل و الرابط اختلاف نوعىّ او لا؟ بمعنى انّ الوجود الرابط، و هو ذو معنى تعلّقى، هل يجوز ان ينسلخ عن هذا الشأن فيعود معنى مستقّلا بتوجيه الالتفات اليه مستقّلا بعد ما كان ذا معنى حرفىّ او لا يجوز؟ الحقّ هو الثانى.

1- 3- 2: اشكال و جواب‌

اشكال: عبارت مذكور در انتهاى 3- 2 (هل الاختلاف ...)، كه بيان‌كننده مدعاى كتاب است، صريح نيست در اينكه دو سؤال مذكور در 3- 2 هردو مورد ادّعا هستند و لهذا ممكن است گفته شود كه اين عبارت تنها بر سؤال اوّل منطبق است و طبعا سؤال دوم مورد ادعا نيست.

جواب: اين سخن به دو دليل مردود است:

دليل اوّل: دقت در الفاظ عبارات كتاب روشن مى‌سازد كه سؤال دوم نيز جزء مدعاست، زيرا در ذيل عبارت تعبير «فيعود معنى مستقلا» به‌كار رفته است، نه تعبير «فيعود ذا معنى استقلالى». اگر تعبير «فيعود ذا معنى استقلالى» به‌كار رفته بود، ضمير مستتر در «فيعود» مانند ساير ضماير عبارت، به «الوجود الرابط» برمى‌گشت و با توجه به اينكه مقصود از معناى تعلقى و استقلالى مفهوم حرفى و اسمى است، معناى عبارت اين سؤال بود كه «آيا وجود رابط كه (در ذهن) داراى معناى حرفى است ممكن است با نظر استقلالى به آن اين صفت خود (يعنى داراى معناى حرفى بودن) را از دست بدهد و داراى معناى اسمى بشود يا نه؟» كه سؤال‌