بالعكس: وجود علل نسبت به معلولات شديد و كامل‌اند. پس در هر سلسله علّى و معلولى، بين علل و معلولاتشان، تشكيك به معناى خاص آن وجود دارد، در عين‌حال بين دو معلول از علت واحد يا دو موجودى كه در دو سلسله از علل واقع شده‌اند و يا بين افراد حقيقت نوعيه واحد نه عليت و معلوليتى در كار است و نه تشكيكى، چنين موجوداتى نسبت به هم تباين دارند.

اشكالاتى كه بر ساير اقوال وارد بود بر اين قول وارد نيست، زيرا اولا، در اين قول كثرت پذيرفته شده است و ثانيا، كثرت در آن منحصر در كثرت ماهوى و كثرت ناشى از انقسام وجود نيست، علاوه بر كثرت ماهوى و وجودى مزبور، كثرت افراد مختلف ماهيت نوعى واحد نيز مورد قبول است و ثالثا، تشكيك به‌طور مطلق، يعنى بين تمام حقايق وجودى، پذيرفته نشده است، تنها بين علل و معلولات آنها پذيرفته شده است و رابعا، بين موجودات تباين محض- آنچنانكه به فيلسوفان مشائى نسبت داده شده است- حكمفرما نيست، بلكه خداوند تنها وجود مستقل محض و كامل على الاطلاق است و هرچيزى عين الربط به او و از شئون و مجالى فيض اوست، پس جهان خارج به صورت يك وجود كامل على الاطلاق همراه با جلوه‌ها و رابطهاى او تصوير مى‌گردد.

8: فروع‌

و يتفرع على ما تقدّم امور:

1- 8: فرع اول‌

در 4- 3، كه مشرب حكمت متعاليه را بيان كرديم در اين مورد توضيح داديم كه ما به الامتياز حقايق وجودى به ما به الاشتراك آنها برمى‌گردد و در اينجا باختصار دوباره به آن اشاره مى‌كنيم.

اگر مى‌بينيم وجودى از وجود ديگر متمايز است، اين تمايز به‌واسطه نفس حقيقت اين دو وجود است؛ حقيقت اين دو وجود عين تمايز از يكديگر است، نه اينكه چيزى غير از وجود با يكى از اين دو وجود تركيب يا مخلوط شده و موجب امتياز آنها از يكديگر شده است؛ زيرا اولا، على الفرض هر وجودى بسيط است، پس نمى‌تواند مركب باشد و ثانيا، در دار هستى غير