اسفار عنوان شده است كه ناظر به اين فصل از تذكره در آغاز و انجام است (ج 4 ص 199 ط 1).

فصل شانزدهم‌

ص 61 آب ماده حيات، آب در نشأه عنصرى صورت علم و مظهر حيات است كه تمام عنصريات را زنده دارد و حيات نفوس به علم است چنانكه حيات ابدان به آب. وَ اللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها (نحل 65).

و هيچ شى‌ء نيست مگر اين كه زنده است‌ إِنْ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ حيوة آن به آب است‌ وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْ‌ءٍ حَيٍ‌. لذا بعضى از اقدمين گفته‌اند عنصر اول كه صادر نخستين است آب است و اين سخن حق است و روايتى از اهل بيت عصمت و وحى در اين امر مروى است.

و همين آبست كه روزى ما سوى اللّه است.

ص 61 و لكن بعضى از آن اجاج است، آب از آسمان بى‌رنگ و پاك و شيرين و گوارا نازل مى‌شود پس از آن از جدولها و خاكها و جاها رنگ مى‌گيرد و به اصناف و احوال گوناگون در ميآيد. و چون آب روزى آبخورها است در تربيت آنها دخلى تمام و تأثيرى به كمال دارد. در اين گفتار پيشواى اول امام امير المؤمنين على عليه السلام انديشه كن:

و اعلم أن كل عمل نبات و كل نبات لا غنى به عن الماء و المياه مختلفة فما طاب سقيه طاب غرسه و حلت ثمرته، و ما خبث سقيه خبث غرسه و امرت ثمرته 1

(1)- (آخر خطبه 152 نهج البلاغة)