بعضى «لمن الملك» مى‌شنوند به سمع او و حديث «كيف اصبحت» [1] در حقّ زيد مشهور است. عارفى گويد:

بيت‌

هر كه امروز معايينه رخ دوست نديد

طفل راهى است كه او منتظر فردا شد

ديگرى گويد:

وعده وصل تو را، غير به فردا انداخت‌

دارم امّيد، كز امروز به فردا نرسد

كسى كه- مثلا- به مقام تخلّق رسيده و اتّصاف به صفات اللّه يافته، به قدر گنجايش، عين «جنّة الصّفات» شده و در معرفت «جنة الاعمال»، گاه برازخ اعمال و اظلال ملكات مى‌بينند و خود ملكات «حميده» و «رذيله» كه چون روح‌اند، براى صور لطفيّه و قهريّه، از براى اربابش و غيرش مشهور است و اينها مادّه و مبدأ «نعيم» و «جحيم‌اند»، بلى:

تا بود باقى بقاياى وجود

كى شود صاف از كدر، جام شهود؟

عالم شاهد مى‌شود و شاهد اشهد: «فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ» [2] «يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى‌ رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقِيهِ». [3]

فصل در «صور» است:

«وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ» [4]- و قرائت شده به سكون واو و به فتح واو- جمع الصّورة، دوّم قرائت حسن بصرى است و سؤال كردند از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله در باب صور، فرمود: «قرن من نور التقمه اسرافيل». [5]

و وصف شده است، صور به «سعت» و «ضيق» و خلاف در آن واقع است كه اعلاى آن ضيق و اسفلش واسع است، يا به عكس است؟ و هر يك را وجهى است، زيرا كه دانستى سابق كه: نور اللّه- تعالى- بر هيئت مخروط مى‌آيد. پس، اگر «سعت» عالم معنى را اعتبار كنيم و «ضيق» عالم طبيعى را، آن سرّ «واسع» و اين سرّ «ضيّع» است، و اگر بساطت عالم معنى را و امتداد و انتشار اين عالم را ملاحظه‌