اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 580
و رسولش به ما وعده
كردهاند و خدا و رسولش راست گويند و اين جز بر ايمان و تسليمشان نيفزود». (احزاب/
33، 22)[1] پس از حفر خندق براى آن، معبرهايى
قرار دادند و بر هر معبر، نگهبانانى گماشته، فرماندهى نگهبانان را به زبير* بن
عوام سپردند.[2] در حفر خندق عمار نيز چون
ديگر مسلمانان مىكوشيد و بيش از ديگران كار مىكرد و بارى بيشتر برمىداشت.
پيامبر صلى الله عليه و آله در حالى كه خاك از سر و رويش مىفشاند، فرمود: پسر سميه! تو را گروه
ستمگر خواهند كشت.[3] مسلمانان هشتم ذىقعده در
محل مستقر شدند. شمار مسلمانان را 700[4] نفر، 1000[5]
يا 3000 نفر[6] نوشتهاند، آنانكه شمار فراوان را
ذكر كردهاند با اين توجيه مىپذيرند كه در حفر خندق تنها مردان نبودند كه كار
مىكردند، بلكه افراد 14 ساله به بالا نيز حضور داشتند.[7] اما اينان پس از حفر، به دستور پيامبر صلى الله عليه و آله بازگشتند
و شمار سپاه به حدود 1000 نفر كاهش يافت.[8] پيامبر صلى الله عليه و آله پرچم مهاجران را به دست زيد* بن حارثه و
پرچم انصار را به دست سعد* بن عباده داد[9] و عبدالله* بن اممكتوم را به جاى خويش در مدينه گذاشت[10] و سپس به سوى خندق رفت. سه تن از
همسران پيامبر صلى الله عليه و آله به نوبت در خندق بودند و بقيه در كوشك
بنىحارثه كه از همه مصونتر بود،[11] يا در مُسير، برجى در بنىزريق، كه سخت استوار بود، يا در برج فارع
بودند.[12] زنان و فرزندان مسلمان در برجهاى خود
جاى گرفتند.[13] پيامبر صلى الله عليه و آله خيمهگاه
خويش را در ذُباب برپا كرد و در آنجا استقرار يافت.[14][1]. تفسير قمى، ج 2، ص188؛ التبيان، ج 8، ص 329؛ تفسير قرطبى، ج 14، ص 103 [2]. المغازى، ج 2، ص452؛ تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 50 [3]. البداية والنهايه، ج 3، ص 171 [4]. تاريخ يعقوبى، ج2، ص 50؛ بحارالانوار، ج 20، ص 218؛ الطبقات، ج 2، ص 51 [5]. وفاء الوفاء، ج 1،ص 301 [6]. الطبقات، ج 2، ص51؛ تاريخ ابنخلدون، ج 2، ص 29؛ السيرة النبويه، ابنكثير، ج 2، ص 443 [7]. السيرة الحلبيه، ج2، ص 636 [8]. غزوة الخندق، ص 90 [9]. المنتظم، ج 2، ص319 [10]. المنتظم، ج 2، ص318 [11]. المغازى، ج 2، ص451 و 454 [12]. همان، ص 454؛تاريخ الخميس، ج 1، ص 489 [13]. المغازى، ج 2، ص450- 451 [14]. تاريخ المدينه، ج1، ص 62
اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 580