اعلام القرآن - فرهنگ و معارف قرآن

اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 469

روايات صحيح متعدّدى از ابن‌حنفيه، سدّى و ابن‌عباس از طريق على بن ابى‌طلحه كه صحيح‌ترين طريق به ابن‌عباس است، [1] نقل شده كه مشركان، مردم را از ايمان آوردن به پيامبر باز مى‌داشتند و خود نيز دعوت پيامبر را اجابت نمى‌كردند. [2] بنابراين احتمال كه با سياق آيه هم مخالف نيست، نزول آيه در شأن مشركان است، نه ابوطالب.
3. مرجعِ دو ضمير، پيامبر، و معناى آيه اين است كه آنان مردم را از آزار رساندن به پيامبر نهى، و خود از ايمان آوردن امتناع مى‌كردند. بنابراين احتمال، نزول آيه مى‌تواند در شأن ابوطالب باشد؛ امّا به دليل مخالفت با سياق آيه، ضعف سند اين روايات و نيز تعارض با روايات فراوان و صحيحى كه دو احتمال اوّل را گزارش كرده، بى‌اعتبار است؛ به همين دليل، طبرى و ابن‌كثير، روايات دو احتمال اوّل را ترجيح داده‌اند. [3]
اشكال سوم روايات پيشين، ناسازگارى با سياق آيات است؛ زيرا سياق اين آيه با آيات قبل و بعد يك‌نواخت است و بر مذمّت و توبيخ افراد مورد اشاره آيه دلالت دارد و اين سياق تفكيك‌بردار نيست؛ در حالى كه اين روايات مستلزم آن است كه يك بخش از آيه‌ «يَنهَونَ عَنهُ» در مدح ابوطالب و بخش ديگر در مذمّت وى باشد. قرطبى نيز روايتى را نقل كرده كه به روشنى بر نزول بخشى از آيه در مدح ابوطالب دلالت دارد. وى نقل مى‌كند كه روزى پيامبر، در كنار كعبه نماز مى‌خواند. ابوجهل گفت: چه كسى حاضر است نماز اين مرد را بشكند؟ ابن‌زِبَعْرى‌* برخاست و صورت پيامبر را آلوده كرد و پيامبر را از نماز بازداشت. رسول خدا به ابوطالب شكايت برد. ابوطالب به كنار كعبه، نزد قوم آمد و با ابن‌زبعرى و ساير مشركان حاضر، همان كرد كه با پيامبر انجام داده بودند؛ آن‌گاه آيه پيش گفته نازل شد. پيامبر به ابوطالب گفت: اى عمو! آيه‌اى در شأن تو نازل شد. ابوطالب گفت:
آن چيست؟ پيامبر فرمود: تو قريش را از آزار من باز مى‌دارى و خود از ايمان به من امتناع مى‌ورزى. در اين هنگام، ابوطالب در پاسخ پيامبر اشعارى سرود كه در آن، ضمن حمايت قاطع از حضرت، ايشان را به ادامه دادن راه سفارش كرد. [4] بر پايه اين روايت، بخشى از آيه‌

[1]. الاتقان، ج 1، ص245 و ج 2، ص 415
[2]. جامع‌البيان، مج5، ج 7، ص 227؛ تفسير ابن‌كثير، ج 2، ص 132؛ الدرالمنثور، ج 3، ص 261
[3]. جامع‌البيان، مج5، ج 7، ص 229؛ تفسير ابن‌كثير، ج 2، ص 132
[4]. تفسير قرطبى، ج 6،ص 261

اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 469

صيغة PDF

شهادة

الفهرست