اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 468
و ما يَشعُرون/ و ايشان مردم را] از او باز مىدارند و خود نيز از او فاصله
مىگيرند و جز خود را به نابودى نمىاندازند ولى] نمىدانند.» حبيببن ابى ثابت (از فردى
كه از ابنعباس شنيده) روايت كرده كه اين آيه در شأن ابوطالب نازل شده است؛ زيرا
مردم را از آزار رساندن به پيامبر باز مىداشت، و خود نيز از ايمان آوردن به
پيامبر دورى مىكرد.[1]
روايتى ديگر در اين زمينه از عطاءبن دينار[2] و روايت سوم از قاسمبن مخيمره است؛[3] امّا وجود ضعفها و اشكالات متعدد در اين روايات، موجب ترديد در صحت
آنها شده است. نخست آن كه روايت حبيببنابىثابت كه مهمترين روايت درباره اين
شأن نزول است و از طرق متعدد نقل شده، مرسل است و مشخص نيست كه چه كسى آن را از
ابنعباس شنيده و روايت كرده است. اشكال ديگر، تعارض اين چند روايت با رواياتى
بيشتر و صحيحتر است كه نزول آيه را درباره مشركان قريش دانسته است؛ زيرا آنان
مردم را از پيروى و ايمان به محمّد صلى الله عليه و آله يا قرآن باز مىداشتند و
خود نيز از آن فاصله مىگرفتند. آنچه مفسران متقدّم و متأخّر در تفسير آيه پيشين
بيان كردهاند نيز با همين روايات موافق است. به طور كلّى در تفسير اين آيه، سه
احتمال بيان شده است: 1. برخى از مفسّران با
استناد به سياق اين آيه و آيات قبل، مرجع ضمير در دو كلمه «عنه» را قرآن كريم
دانستهاند.[4] از قتاده و مجاهد نيز نقل شده است كه
مشركان قريش، مردم را از شنيدن قرآن نهى و خود نيز از شنيدن آن دورى مىكردند.[5] بنابراين احتمال، نزول آيه نمىتواند
در شأن ابوطالب باشد؛ زيرا او، مردم را از آزار رساندن به پيامبر بازمىداشت، نه
از شنيدن قرآن. 2. هر دو ضمير به پيامبر
باز مىگردد و مراد آيه اين است كه آنان مردم را از ايمان و پيروى از پيامبر نهى
مىكردند و خود نيز از پيامبر فاصله مىگرفتند. در تأييد اين احتمال،[1]. جامعالبيان، مج5، ج 7، ص 228- 229؛ اسبابالنزول، واحدى، ص 177 [2]. جامعالبيان، مج5، ج 7، ص 229 [3]. اسبابالنزول،واحدى، ص 177 [4]. روحالبيان، ج 3،ص 20؛ التحريروالتنوير، ج 7، ص 182 [5]. جامعالبيان، مج5، ج 7، ص 227- 228؛ الدرالمنثور، ج 3، ص 261؛ تفسير ابنكثير، ج 2، ص 132
اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 468