اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 465
پاىبندى به آيين حنيف،
شرافت، پاكدامنى و سخاوت شهره بودند و ابوطالب، رئيس چنين خاندان بزرگوارى بوده
است. توفيق نسبى دعوت اسلامى در مكه، بدون ياورى ابوطالب ممكن نبود.[1] خدمت و هنر ابوطالب آن بود كه نزاع
پيامبر با قريش را به نزاعى ميان دو طايفه مهم و معتبر تبديل ساخت و از اين
رهگذر، پيامبر را در آماج نزاعها و مخالفتها تنها رها نكرد؛[2] بنابراين، موارد تاريخى با نقل سكوت
ابوطالب در بستر مرگ، هرگز نمىتواند مبناى داورى درباره ايمان يا كفر او قرار
گيرد؛ هرچند در نمايه رفتار تاريخى او- به ويژه در دهه نخستين بعثت كه همواره بر
محور حمايت از پيامبر مىچرخيد- او را در شمار مؤمنانى قرار مىدهد كه در راه
حمايت از پيامبر صلى الله عليه و آله دچار آسيبهاى جدّى و فراوان شدند.[3] در ميان مجموعههاى حديثى-
كلامى- تاريخى، موضع ابن ابى الحديد معتزلى در شرح نهجالبلاغه در اينباره جالب
است. وى روايتها و استدلالهاى اهلسنت و شيعه را در كنار هم نقل مىكند تا
خواننده، خود به داورى در اين موضوع بپردازد. ابن ابىالحديد، نخست به ديدگاه
اهلسنت درباره ابوطالب اشاره و از آنان احاديثى را نقل مى كند؛ از جمله: 1.
خوددارى ابوطالب از گفتن شهادتين هنگام مرگ؛ 2. نزول پارهاى آيات درباره او؛ 3.
روايت منسوب به على عليه السلام كه پس از مرگ ابوطالب به پيامبر صلى الله عليه و
آله گفت: عموى گمراه تو از دنيا رفت با او چه كنم؟ 4. نماز نخواندن ابوطالب؛ 5.
ارث نبردن على عليه السلام و جعفر از ميراث ابوطالب، به دليل آن كه آنها (برخلاف
پدر) مسلمان بودند؛ 6. روايت پيامبر درباره جاىگاه آخرتى ابوطالب در كنار آتش؛ 7.
عدم استغفار حضرت براى ابوطالب؛ سپس بدين شرح به نقل ديدگاه شيعه و معتزله
مىپردازد: 1. بر زبان آوردن شهادتين به صورت آهسته؛ 2. اجازه يافتن پيامبر صلى
الله عليه و آله براى شفاعت او بر پايه روايتى از على عليه السلام؛ 3. حشر وى در
قيامت در سيماى پيامبران و ابهَّت پادشاهان؛ 4. سزاوارى آتش براى كسى كه ايمان
ابوطالب را منكر است؛ 5. سنگينتر بودن ايمان ابوطالب نسبت به ايمان همه مردم و
اين كه امام على عليه السلام به نيابت از او حج انجام مىداد؛ 6. تصديق پيامبر به
راستگويى در نبوت؛ 7. سخنى از پيامبر صلى الله عليه و آله كه ابوطالب سرپرست يتيم
در بهشت است؛ 8. اظهار محبت پيامبر صلى الله عليه و آله به عقيل به جهت ابوطالب؛
9. تشبيه وى به اصحاب كهف كه[1]. تاريخ طبرى، ج 1،ص 547؛ تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 31 [2]. البداية والنهايه، ج 3، ص 98 [3]. المنتظم، ج 2، ص146- 147
اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 465