اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 190
ترسيم شده، موضعى از سرِ
مدارا با مشركان[1] براى طرح احتجاج در فضايى مناسب دانستهاند؛
ولى گروهى ديگر، اين احتمال را كه ابراهيم عليه السلام خود نيز به راستى در حال
كاوش براى دستيابى به نتيجهاى روشن در مسأله ربوبيّت بوده طرح كرده و آن را
منتفى ندانسته[2] و حتّى بعضى[3] آن را پذيرفتهاند؛ ولى آيه 43 مريم/ 19
«يأَبَتِ إِنّى قَدجاءَنِى مِن العِلمِ مَالَم يَأتِكَ ...»
مؤيّد آن است كه وى حقيقت را مىشناخته و خداوند، خود عهدهدار تدبير امر وى بوده
است؛ بنابراين، موضع كاوشگرانه ابراهيم عليه السلام از سر مدارا و به منظور روشن
ساختن عقيده مشركان بوده[4] و حضرت، حق را به تدريج بيان كرده تا آنان را فرارى ندهد و مانند
كسى كه او را به گفتن كلمه كفر اكراه كرده باشند، در جهت احيا و هدايت مردم به
ايمان، ناچار به گفتن جمله «هذا رَبّى» بوده است.[5]
آيه 83 انعام/ 6 «و تِلكَ حُجَّتُنا ءَاتَينهَا إِبرهيمَ عَلى قَومِهِ ...» نيز به صراحت بيان مىدارد كه اين احتجاج برضدّ قوم بوده، نه كوششى
براى اين كه خودش حقيقت را كشف كند؛[6] به همين دليل، نظر بعضى قابل پذيرش نيست كه با استناد به سخنى منسوب
به ابنعبّاس و نيز با استناد به سخن ابراهيم عليه السلام در آيه 77 انعام/ 6 «لَئِن لَميَهدِنى رَبّى لَأَكونَنَّ مِنالقومِ الضَّالّين» گمان بردهاند كه ابراهيم ربوبيّت اين اجرام را پذيرفته و آنها را
به واقع عبادت كرده است؛[7]
بلكه اين سخن ابراهيم عليه السلام همانند جمله
«لَاأُحبُّ الأَفِلين» (انعام/ 6، 76) تعريضى براى گوشزد كردن
گمراهى مشركان بوده است؛[8]
افزون بر اين كه سخن ابراهيم عليه السلام: «رَبّ
إِنّهُنَ أَضللنَ كَثِيراً مِنالنَّاسِ» (ابراهيم/ 14، 36)
نشان مىدهد خود او هرگز به اين گمراهى دچار نشده بود؛ همچنين ابراهيم در قرآن به
قلب سليم وصف شده و قلب سليم قلبى است كه هرگز به خداوند شرك نورزيده باشد.[9][1]. التفسير الكبير، ج13، ص 48؛ المنار، ج 7، ص 558 و 562؛ منشور جاويد، ج 11، ص 228 [2]. تنزيه الانبياء، ص39؛ التبيان، ج 4، ص 182؛ مجمع البيان، ج 4، ص 500 [3]. كشفالاسرار، ج 3،ص 409؛ تفسير قرطبى، ج 7، ص 18- 19 [4]. الميزان، ج 7، ص177 [5]. النور المبين، ص109- 110 [6]. التفسير الكبير، ج13، ص 48 [7]. جامعالبيان،، مج5، ج 7، ص 324- 326 [8]. المنار، ج 7، ص561 [9]. تفسير قرطبى، ج 7،ص 19
اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 190