اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 189
دليل، ابراهيم عليه السلام
به ظهور و طلوع اين اجرام استناد نكرده (با آنكه طلوع نيز مانند افول گونهاى جابهجايى
است)، چنان كه ظهور و طلوع با ربوبيّت منافاتى ندارد.[1] 3. پايه برهان افول و وجه دلالت آن بر نفى ربوبيّت اجرام آسمانى،
دلالت افول بر حدوث و امكان و در نتيجه، نياز آفل به محدث و واجب الوجود بالذّات
است؛[2] زيرا افول، حركت، و حركت متوقّف بر
متحرّك، و هر متحرّك، حادث است و هر حادث، به قديم نياز دارد.[3] 4. افول، حركت است و هر
حركتى محرّكى دارد و سلسله محرّكها به ناچار بايد به يك محرّك غيرمتحرّك خاتمه
يابد و آن ذات بارىتعالى است.[4] به سه توضيح اخير از سخن ابراهيم عليه السلام اشكال شده كه موضوع احتجاج
در اين توضيحات، ابطال خالقيّت اجرام آسمانى و اثبات آن براى خداوند متعالى فرض
شده؛ حال آنكه محور سخن در اين احتجاج «رب» است،[5] و مقصود از ربّ در جمله «هذا رَبّى» خالق هستى نيست؛ بلكه زمامدار امر تدبير موجودات به شمار مىرود؛[6] امّا آنچه در حديثى از امام رضا عليه
السلام آمده كه ابراهيم گفت: آفل را دوست ندارم، زيرا افول از صفات حادث است، نه
از صفات قديم،[7] چنين معنا نمىدهد كه پايه استدلال،
افول حادث است؛ بلكه پايه استدلال، همان عدم حبّ است و در بيان معيار عدم حب
فرموده: افول از صفات حادث است و حادث سزاوار آن نيست كه متعلّق حبّ انسان قرار
گيرد.[8] نكاتى مربوط به احتجاج
ابراهيم عليه السلام در سوره انعام مفسّران درباره آيات 74-
79 انعام/ 6، نكاتى را طرح كردهاند كه مىتواند در روشن شدن فضاى احتجاج مؤثر
باشد: الف. گروهى از مفسّران،
چهره كاوشگرانهاى را كه از ابراهيم در آيات سوره انعام[1]. المنار، ج 7، ص558- 560 [2]. كشفالاسرار، ج 3،ص 409؛ مجمعالبيان، ج 4، ص 500؛ تفسير قرطبى، ج 7، ص 18 [3]. التفسير الكبير، ج13، ص 52 [4]. الميزان، ج 7، ص186 [5]. منشور جاويد، ج11، ص 225 [6]. الميزان، ج 7، ص174 [7]. عيون اخبار الرضاعليه السلام، ج 1، ص 399- 400؛ بحارالانوار، ج 11، ص 79 [8]. الميزان، ج 7، ص206
اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 189