اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 287
«إِنّما ذَ لِكُم
الشَّيطنُ يُخوِّفُ أَولِياءَهُ فَلَا تَخافوهُم و خَافونِ إِن كُنتُم مُؤمِنينَ». (آلعمران/ 3، 175) با
آنكه بسيارى از شما را گمراه كرده، چرا نمىانديشيد؟
«و لَقد أَضلَّ مِنكُم جِبلًاّ كَثِيراً أَفلَم تَكونوا تَعقِلون». (يس/ 36، 62) با آن كه شيطان مىخواهد شما را به دشمنى و غفلت بكشاند،
آيا شما دست برمىداريد؟ «إنّما يُريدُ الشَّيطنُ ... فَهل
أَنتم مُنتهُونَ». (مائده/ 5، 91) اگر فضل و رحمت الهى نبود، به جز اندكى، همگى از او
پيروى مىكرديد: «و لَو لَافَضلُ اللَّهِ عَليكُم و رَحمتُهُ
لَاتَّبعتُمُالشَّيطنَ إِلّا قَليِلًا» (نساء/ 4، 83) و
اگر عنايت الهى نبود، هرگز هيچ يك تزكيه نمىشُديد:
«وَ لَولَا فَضلُاللَّهِ عَليكُم و رَحمتُهُ مَازكَى مِنكُم مِن أَحدٍ أَبداً». (نور/ 24، 21) گستره فعاليت ابليس در آيات بسيارى، تأثير
ابليس و يارانش بسيار محدود و مكر و حيله شيطان ضعيف دانسته شده است: «إِنَّ كَيدَ الشَّيطنِ كانَ ضَعيِفاً».
(نساء/ 4، 76) اين محدوديّت از جهات گوناگون است: 1. ابليس و ذرّيّه او در
عرصه تكوين و آفرينش، هيچ نقشى ندارند؛ چنانكه خداوند تأكيد كرده كه آنان را در
آفرينش آسمان و زمين و نيز آفرينش خودشان به شهادت نگرفته است[1]:
«ما اشهَدتُهُم خَلقَ السَّموتِ والارضِ ولا خَلقَ انفُسِهِم وما كُنتُ مُتَّخِذَ
المُضِلّينَ عَضُدا». (كهف/ 18، 51) مقصود از عدم اشهاد،
استعانت نجستن از آنان،[2]
و آيه، در صدد نفى ولايت ابليساست؛ زيرا اولًا ولايت تدبير در هرچيز موقوف بر آن
است كه دارنده ولايت، احاطه علمى تام به آغاز، مقارنات و غايت امور آن داشته باشد؛
در حالى كه ابليس و ذرّيّهاش از مبدأ و آغاز آفرينش آسمانها و زمين، بلكه از
مبدأ و آغاز پيدايش خودشان نيز آگاهى نداشتند؛ زيرا خداوند آنان را هنگام آفرينش،
بر كار خويش شاهد نگرفت و فعل خويش را نزد ايشان انجام نداد و ثانياً انواع
آفريدگان به صورت فطرى به سوى كمال مختص خويش ره مىپويند و بدان سو هدايت مىشوند
(طه/ 20، 50) آنگاه اگر تصدّى تدبير آسمان و زمين و انسان به دست شياطين اشرار و
مفسد باشد، به نقض[1]. الميزان، ج 13، ص326 [2]. التبيان، ج 7، ص58
اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 287