برخى از انديشه هاى كلامى

۱. خالقيت

الف) ديدگاه اشاعره

از نظر آنان خالقيّت، اَعمّ از مستقل و غير مستقل، مخصوص خداوند است و در جهان خلقت، جز خداوند فاعل و علّتى نيست و آنچه به عنوان اسباب و علل طبيعى به شمار مى روند، از قبيل «عادَةُ اللّه ِ جَرَت» است؛ يعنى سنّت خداوند بر اين قرار گرفته كه مثلاً به دنبال وجود آتش حرارت حاصل و به دنبال طلوع خورشيد هوا روشن گردد، ولى هيچ گونه رابطه حقيقى و تكوينى ميان اسباب و مسبّبات وجود ندارد و حتّى انسان نيز فاعلِ افعالِ خويش نيست و افعال انسان نيز فعل خداوند است. [1]
در اينجا اين اشكال مطرح مى شود كه هر گاه افعال اختيارى انسان فقط مخلوق و معلول قدرت خداوند است و انسان در تحقق آن تأثيرى ندارد، او فاعل مجبور خواهد بود. اشاعره براى رهايى از اين تنگنا و توجيه اختيار انسان، نظريه كسب را مطرح نموده اند؛ چنان كه تفتازانى گفته است:
«فاعل مختار بودن انسان معنايى جز اين ندارد كه او با قصد و اراده، افعال خود را ايجاد مى كند و از طرفى، خداوند فاعل مستقل همه چيز، و از جمله افعال انسان است و روشن است كه دو قدرت مستقل به يك فعل تعلّق نمى گيرد. براى رهايى از اين بن بَست، چاره اى جز اين نيست كه بگوييم خداوند خالق فعل انسان، و انسان كاسب آن است».
تفسير كسب: متكلمان اشعرى در تفسير «كسب» نظريات مختلفى ابراز نموده اند كه

[1] عقايد استدلالى، ج ۱، ص ۱۰۵.