موسى عليه السلام و گوساله سامرى. [1]
او در جايى كه به خبرى شك و ترديد دارد و قصد ابراز آن را ندارد، سكوت مى كند و صدق و كذب آن را به خود خبر و خواننده وا مى گذارد، [2] و گاه مطلب مورد ترديد را به راوى احاله مى دهد. [3] از مواردى كه آن را بر خلاف طبرى و ميبدى در تفسير كشف الاسرار رد كرده است، افسانه غرانيق است. [4]
ابوالفتوح گاه اسرائيليات را بدون اظهار نظرى نقل كرده است؛ مانند آنچه در قصه حضرت آدم آمده است، [5] و گاه در پس ظاهر عاميانه برخى تصورات و توجيهات ساده انگارانه و كودكانه، به نمادهاى اساطيرى و نمودهاى رمزى برمى خوريم. ترديدى نيست كه اين تعابير، در شمار اعتقادات و باورهاى اين مفسر بزرگ نيست و تنها مبين ديدگاهى رمزى يا تأويلى از جنس مرموزات عرفا تواند بود؛ مانند آنچه در تفسير آيه ۱۳ رعد آمده است. [6]
وى گاه درباره دو قول مختلف، يكى را مجاز و ديگرى را حقيقت مى شمارد؛ حال آنكه هيچ كدام آنها از ديدگاه دانش امروزى درست نيست؛ مانند آنچه در جلد اول روض الجنان، صفحه ۱۵۴ آورده است.
آنچه كه مى توان در پايان اين گزارش درباره اين تفسير و تفسيرهاى مشابه آن همچون كشف الأسرار به آن اشاره كرد و قصه ها و حكايت آنان را در آن راستا توجيه كرد، اين است كه كوشش ابوالفتوح رازى براى ساخت داستان در فضا و فرهنگ دينى براى ايجاد جذابيت بوده است و استفاده از قالب قصه با اين ذهنيت نقل شده كه مغز و پيام آن را برگيرند؛ هر چند در پوشش داستان و تمثيلى افسانه اى باشد و يا منشأ

[1] روض الجنان، ج ۱، ص ۲۸۵ ـ ۲۸۶.

[2] ر.ك: همان، ص ۳۲۴.

[3] ر.ك: همان، ج ۴، ص ۱۷۴.

[4] ر.ك: همان، ج ۷، ص ۱۵۰.

[5] همان، ج ۱، ص ۲۳۴.

[6] همان، ص ۱۴۵ ـ ۱۴۶.