الْمُسْتَقِيمَ» . فهذا تمام الكلام في شرح هذه الاسماء ـ واللّه اعلم (الجزء الاوّل من مفاتيح الغيب، ص ۹۳ ـ ۹۱).

ج) ترجمه تفسير طبرى و تفسير شيخ

پيش از ورود به اين بحث لازم است در باب عصر طلايى سامانى و كوششهايى كه شاهنشاهان آن سلسله در راه توسعه و ترويج زبان فارسى در سراسر خراسان كرده اند، به اختصار مطالعه كنيم.
پادشاهان سامانى، كه از يك خاندان قديمى ايران بودند، به مليّت خويش علاقه فراوان داشتند و براى توسعه و ترقّى و ترويج كامل و نشر زبان پارسى در سراسر خراسان (ايران شرقى) كوشش فراوان كردند و در اين راه خطير رنجها كشيده و گنجها صرف نمودند و نه تنها دربار سامانيان (بخارا) مركز اجتماع سخنوران و نويسندگان و مؤلّفان بوده، بلكه در اطراف و اكناف خراسان نيز حكّام و ولات و امراء و سلاطين تحت الحمايه سامانيان در اين كار مهمّ و حيات بخش با دولت آل سامان انباز بوده و اشتراك مساعى داشته اند؛ چنان كه دربار امير ابومنصور عبدالرزّاق در شهر طوس، دربار آل عراق در شهر كات، و دربار مأمونيان در شهر گرگانج (جرجانيه) در شهرستان خوارزم، و دربار امراى آل محتاج در چغانيان همه در اين كار مهمّ ملّى هماهنگى و همكارى داشتند. سامانيان با مخارج هنگفت و صرف مال فراوان توانستند بعد از نيم قرن زبان ملّى خود را به صورت يك زبان زنده علمى و ادبى درآورند. كتابهاى متعدّد در رشته هاى گوناگون به نثر و نظم تأليف شد و هم اكنون بسيارى از آثار ادبى و فرهنگى، به ويژه آثار نثر پارسى زمان سامانى، از ميان رفته و پايمال حوادث گرديده و جز اندكى از آن همه ذخاير نفيس و گرانبهاء نمانده است؛ مع ذلك در ميان آثار نثر موجود از عهد سامانى در رشته هاى تاريخ،