۱۲. صنايع لفظى تفسير

سابق بر اين اشاره شد كه در تفسير شيخ صنايعى از اسجاع و تجنيس به كار رفته كه در نهايت سادگى و دور از تصنّع است و شيخ در اثناى تفسير، بدون هيچ گونه تكلّفى عبارات مسجّع آورده كه با اندك توجّه معلوم مى شود طبيعى و غير متكلّفانه بوده، مخلّ فصاحت نيست و به روانى و سادگى عبارات لطمه نمى زند. اينك چند نمونه از اسجاع تفسير:

۱. نمونه اى از سجع متوازى

سپاس خداى را كه بردارنده اين ايوان است و آراينده آن به ماه و آفتاب و ستارگان است و دارنده دين به پيغمبران و امامان است، و درود بر رسول او كه ختم پيغمبران است و سيّد مرسلان است و بر اهل البيت او كه ستارگان زمين اند و پيشوايان دين اند.
در اين عبارات كلمات: دارنده، آراينده، ايوان، ستارگان، پيغمبران، امامان، زمين، دين سجع متوازى را ترتيب داده اند. (تفسير ابوالفتوح رازى، ج ۱، ص ۱). [1]

نمونه ديگر از سجع متوازى

بر بالين او ساعتى بنشست و مى گريست. او را ديد كه لب مى جنبانيد و چيزى مى گفت. گوش به نزديك لب او برد. او مى گفت: كار كرديم به سر آمد، رنج برديم به بر آمد، دوست جستيم خبر آمد. واعظ گفت: عجوزه آگاه است و مى داند تا كجا مى رود. آن گه دمى چند برآورد و جان بداد.
كلمات كرديم، برديم، جستيم، و به سر، به بر، خبر در اين عبارت سجع متوازى را تشكيل مى دهند (تفسير ابوالفتوح رازى، ج ۱، ص ۱۷۵). [2]

[1] روض الجنان، ج ۱، ص ۱.

[2] همان، ج ۲، ص ۹۳.