شكل دوم باشد- عام‌تر از هر دو طرف بود- و در آنچه بر هيات شكل سيوم باشد خاص‌تر- و باين سبب كبراى شكل دوم اگر عكس كنند كاذب بود- چه در مثال مذكور آبستن زرد روى بود- اما لازم نبود كه زرد روى آبستن بود- و اختيار محققان آنست كه- آن را كه بر هيات شكل اول باشد دليل خوانند- و ديگرها را علامت و اين اصطلاح معنوى‌تر است- و باشد كه اوسط تنها را دليل و علامت خوانند-

قياسى فراسى‌

بصورت بر هيات تمثيل بود- و بماده از مواد دليل و علامت- و باين قياس از هياتى بدنى- بر خلقى نفسانى دليل سازند- و اين معنى مبنى باشد بر تسليم آنك- اخلاق كه تابع انفعالات نفسانى‌اند- و هيات بدنى بهم معلول امزجه و احوال تركيب ابدان باشد- پس انتقال از يك معلول به ديگر- استدلال باشد از ملزوم بر لازم- و اين قياس از اين روى شبيه بود بدليل و علامت- و اما در تاليف بر هيات تمثيل ايراد كنند- مثلا گويند فلان كس را اعالى بدن عظيم‌تر است- مانند شير پس او نيز شجاع باشد- و استدلال از عظم اعالى بدن بر شجاعت- بنوعى استقراء يا طرد و عكس باشد- چنانك در تمثيل گفتيم- و آن چنان بود كه چون در شير- اين هيات با شجاعت و اخلاق ديگر مانند كرم و حيا يافته شود- و در ديگر سباع اين هيات هم با شجاعت موجود بود- و اخلاق ديگر مفقود باشد- پس از عدم تخلف يكى از ديگر- مساوات ميان هر دو معلوم شود- و چون چنين باشد وجود هيات دليل وجود خلق باشد- پس در آن شخص كه هيات يافته شود- بوجود خلق حكم كنند- و از جهت ايضاح حال كبرى بر هيات تمثيل ايراد كنند- اين است تمامى سخن در علم قياس و بالله التوفيق‌