پـيـامـبـر اسـلام (ص ) به دانشمندان تنگ نظرى كه دانش خويش را از مردم دريغ مى ورزند. چنين هشدار مى دهد:

(اَيُّمـا رَجـُلٍ اتاهُ اللّهُ عِلْماً فَكَتَمَهُ وَ هُوَ يَعْلَمُهُ لَقِىَ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ مُلْجَماً بِلِجامٍ مِنْ نارٍ)(196)

هـر مـردى كـه خدا دانشى عطايش كند و او آن دانش را ـ در حالى كه به ياد دارد ـ پنهان كند، چنين كسى ، روز قيامت ، در حالى كه لجام آتش بر دهان دارد ـ خدا را ملاقات مى كند.

بدون ترديد، معلّم بايد در چنين موقعيتى ، ظرفيت ذهنى ، رازدارى و حالات روحى دانش آموزان را در نظر بگيرد و به تناسب آن ، تعليمشان دهد چرا كه خسران تعليم نابجا نيز كمتر از زيان كتمان آن نيست . سخن زيباى امام كاظم (ع )، راهگشاى اين فراز است :

(لا تَمْنَحُوا الْجُهّالَ الْحِكْمَةَ فَتَظْلِمُوها وَ لا تَمْنَعُوها اَهْلَها فَتَظْلِمُوهُمْ)(197)

حكمت (علم و دانش ) را به جاهلان نياموزيد. كه (اگر بياموزيد) به حكمت ستم كرده ايد و آن را از اهلش دريغ نداريد كه (در اين صورت ) به آنها ستم كرده ايد!

3 ـ تهذيب عملى

مـعـلم ، مـوظـف اسـت ضـمـن انتقال علم و آگاهى به شاگردان ، آنان را با راه و رسم خودسازى و پـالايـش فـكـر و قـلب آشـنـا سـازد، چـنـيـن وظـيـفـه اى بـيـشـتـر بـا عمل ، انجام مى گيرد تا گفتار، زيرا رفتار و گفتار معلم ، خواه ناخواه الگوى متعلمان قرار مى گيرد و الگو بايد زيبا و پسنديده باشد.

نـقـل شـده كـه حـضرت عيسى (ع ) روزى به ياران خود فرمود: من از شما درخواستى دارم ، آن را اجابت كنيد. گفتند: خواسته شما برآورده است . آن حضرت برخاست و پاهاى آنها را شستشو داد، آنـهـا از چـنين كارى شگفت زده شده گفتند: اى روح اللّه ! ما به اين كار شايسته تريم ! فرمود: سـزاوارترين مردم به خدمت كردن ، عالم است ؛ من اين گونه فروتنى كردم تا شما نيز پس از من ، ميان مردم فروتن باشيد.(198)

عـمـلكـرد هـمـه پـيامبران و اولياى الهى ـ كه معلّمان و مربيان واقعى بودند ـ چنين بوده است كه اخـلاص و صـفـا را در مـكـتـب و اجـتـمـاع در رويـارويـى بـا مـتـعـلّم ، بـدو انـتقال مى دادند و همواره فراگيران آنها، از چهره ، حركات اعضا و جوارح ، گفتار و رفتار و از تمام وجود آنها درس ادب و عرفان مى آموختند و هنگامى كه در محضرشان ، شرفياب بودند، همه چيز، جز خدا را از ياد مى بردند و غرق معنويات مى گشتند.

4 ـ لطف و محبت

عنصر مهربانى در امر آموزش و پرورش بسيار مؤ ثر است ؛

اگـر معلم نسبت به شاگردان اظهار لطف كند، تاءثير كار خود را چندين برابر خواهد كرد و از راه مـحـبـّت و احـسـاس ، زودتـر و بـهـتـر بـه مـقـصـود خـويـش مـى رسـد. رسول گرامى اسلام مى فرمايد:

(لَيِّنُوا لِمَنْ تُعَلِّمُونَ وَ لِمَنْ تَتَعَلَّمُونَ مِنْهُ)(199)

با دانش آموز و آموزگار خود، نرم و مهربان باشيد.

و با پيش بينى شكوفايى علوم و معارف اسلامى به اصحابش فرمود:

(اِنَّ النـّاسَ لَكـُمْ تـَبـَعٌ وَ اِنَّ رِجـالاً يـَاءْتـُونـَكـُمْ مـِنْ اَقْطارِ الاَْرْضِ يَتَفَقَّهُونَ فِى الدّينِ فَاِذا اَتَوْكُمْ فَاسْتَوْصُوا بِهِمْ خَيْراً)(200)

مـردم ، پيرو شما هستند و مردانى از اقصى نقاط زمين نزد شما خواهند آمد كه احكام دين بياموزند، وقتى به حضور شما رسيدند، با آنان به نيكى رفتار كنيد.

(بـايـد معلّم درباره شاگردان ، خواهان امورى باشد كه نسبت به آنها در خود احساس ‌ علاقه و دوسـتـى مـى نمايد و از هرگونه شرّ و بدى كه براى خويش نمى پسندد براى شاگردان نيز نـپـسـنـدد زيـرا ايـن گـونـه مـواسـات و بـرابـر انـديـشـى نـسـبـت بـه شـاگـردان ، حـاكـى از كـمـال ايمان معلم و حسن رفتار و برادرى و نمايانگر روح تعاون و همبستگى معلم نسبت به آنان مى باشد.)(201)

هـمـچـنـيـن لطـف و مـحـبـت مـعـلم نـسـبـت بـه شـاگـرد نـبـايـد در دل و پـنـهـانـى بـاشـد بـلكـه آشـكـارا بـودن آن نـيـز امـرى مـطـلوب و مـؤ ثـّر اسـت ، بـطـور مـثـال : مـعـلم ، نـام و فـامـيـل فـرد فـرد شـاگـردانـش ‌ را مـى پـرسـد، آدرس مـحل سكونت آنها را ياد مى گيرد، تا درصورت امكان به ديدارشان برود، در لا به لاى سخنان خـود، مـحبّتش را ابراز مى كند، اگر شاگردى بيمار شد از او عيادت مى كند، اگر آثار فقر و ندارى در چهره يكى از آنها ديد، به او كمك مالى مى كند و... .