اگر در يك روز و يك ساعت معين همه آزاد مى‌شدند يك جمعيت عظيم بيكار ظاهر مى‌گشت كه هم زندگى خودش با خطر مواجه بود و هم ممكن بود نظم جامعه را مختل كند، و به هنگامى كه محروميت به او فشار مى‌آورد به همه جا حمله‌ور شود و درگيرى و خونريزى به راه افتد.

اينجا است كه بايد تدريجاً آزاد شوند، و جذب جامعه گردند، نه جان خودشان به خطر بيفتد، و نه امنيت جامعه را به خطر اندازند، و اسلام درست اين برنامه حساب شده را تعقيب كرد.

اين برنامه مواد زيادى دارد كه رءوس مسائل آن به طور فشرده و فهرست وار در اينجا مطرح مى‌شود و شرح آن نياز به كتاب مستقلى دارد:

ماده اول- بستن سرچشمه‌هاى بردگى‌

بردگى در طول تاريخ اسباب فراوانى داشته، نه تنها اسيران جنگى و بدهكارانى كه قدرت بر پرداخت بدهى خود نداشتند به صورت برده درمى‌آمدند كه زور و غلبه نيز مجوز برده گرفتن و برده‌دارى بود، كشورهاى زورمند نفرات خود را با انواع سلاحها به ممالك عقب افتاده آفريقائى و مانند آن مى‌فرستادند، و گروه، گروه از آنها را گرفته و اسير كرده و با كشتيها به بازارهاى ممالك آسيا و اروپا مى‌بردند.

اسلام جلو تمام اين مسائل را گرفت، تنها در يك مورد اجازه برده‌گيرى داد و آن در مورد اسيران جنگى بود، و تازه آن نيز جنبه الزامى نداشت، و اجازه مى‌داد طبق مصالح، اسيران را بى‌قيد و شرط يا پس از پرداخت فديه آزاد كنند.

در آن روز زندانهائى نبود كه بتوان اسيران جنگى را تا روشن شدن وضعشان در زندان نگهداشت، و راهى جز تقسيم كردن آنها در ميان خانواده‌ها و نگهدارى به صورت برده نداشت.

بديهى است هنگامى كه چنين شرائطى تغيير يابد هيچ دليلى ندارد كه امام مسلمين حكم بردگى را درباره اسيران بپذيرد بلكه مى‌تواند آنها را از طريق «من» و «فداء» آزاد سازد، زيرا اسلام پيشواى مسلمين را در اين امر مخير ساخته تا با در نظر گرفتن مصالح اقدام كند، و به اين ترتيب تقريباً سرچشمه‌هاى بردگى جديد در اسلام بسته شده است.