آنها از ظلمت و تاريكى جهالت و نادانى ناكام ماند، آنگاه نوبت برخورد تند و مجازات و تقاضاى عذاب الهى مى‌رسد.

بنابراين، اصل اوّلى در برخوردها، محبّت و مدارا و تحمّل است، و نبايد در اوّلين برخورد با انسان جاهل و نادان، خشمگين شد، و از كوره در رفت، و با شدّت و تندى و همانند آن جاهل- يا شديدتر از او- جوابش را داد. چرا كه روش انبيا اين نبوده، بلكه در مقابل رفتار بى ادبانه آنها، اظهار محبّت مى‌كردند.

مدارا در ساير آيات قرآن‌

علاوه برآيه فوق، در دو آيه ديگر از قرآن مجيد، موضوع مورد بحث مطرح شده است.

1- در آيه شريفه 199 سوره اعراف مى‌خوانيم:

خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ‌

(به هر حال) با آنها مدارا كن و عذرشان را بپذير، و به نيكى‌ها دعوت نما، و از جاهلان روى بگردان (و با آنها ستيزه مكن)!

چند مطلب در اين آيه شريفه قابل توجّه است:

الف- مخاطب اين آيه شريفه، شخص پيامبر اسلام است. يعنى مدارا و گذشت و پذيرش خطاهاى ديگران، مسأله‌اى است كه در درجه اوّل پيشوايان جامعه بايد به آن عمل كنند، و بر آن مداومت داشته باشند، تا مردم به تبعيّت از آنها عامل به اين آيات باشند.

ب- در تفسير كلمه «عفو» چهار معنى ذكر شده است:

اوّل- عرب به «چيز اضافى» عفو مى‌گويد. كلمه عفو در آيه 219 سوره بقره به همين معنى است؛ هنگامى كه از پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيده شد: چه چيز انفاق كنيم؟

خداوند به پيامبر فرمودند: